Hôm sau , giữ đúng lời hứa , Hậu gánh hai thúng đỗ đen lên thị xã . Từ khi con trai đầu lòng mất đi , ông Lương trở nên lầm lì ít nói . Còn bà Lương thì tỏ ra dễ dãi với ba đứa nhỏ còn lại , ít xét nét vặn hỏi . Hậu đòi lên chợ tỉnh bán đổ và mua vãi may áo mới , bà cho phép ngay , chỉ dặn là đi đứng phải cẩn thận . Hậu ghé chợ bán hai thúng đỗ trước rồi mua vài thứ lặt vặt làm quà cho hai em trước khi tạt vào hiệu thuốc lào Vĩnh Bảo . Người đàn ông tên Quãng trạc tuổi bốn mươi , đang đứng sau cái tủ kính chất đầy từng bánh thuốc lào đủ loại . Đối diện ông là một người khách đang đứng nhịp tay trên mặt tủ ra chiều phân vân không biết lựa thứ nào . Hậu bước vào , đặt quang gánh sát vách , Quãng gật đầu chào và bằng ánh mắt , cho Hậu biết là ông đã nhận ra đồng chí . Rồi Quãng bảo người khách :
- Ông xơi thử thứ này đi ! Ngon thì ông lấy ! Tôi bảo đảm với ông :Sáng sớm thức dậy chưa ăn uống gì , ông chỉ cần rít một hơi thôi là quay cu đơ ra ngay lập tức ! Say , nhưng mà say nhẹ , sướng lắm !
Người khách dễ tính đáp :
- Vâng ! Nếu thế thì tôi xim ông hai bánh !
Trong lúc gói hai bánh thuốc lào vào mảnh lá chuối khô , Quãng ngẩng đầu nhìn Hậu và nói :
- Cảm phiền bà chờ tôi một tí ạ !
Hậu đáp :
- Vậng ! Xin ông cứ tự nhiên . Tôi đang xem mấy cái điếu bát . Chốc nữa nhờ ông chọn hộ cái nào đẹp nhất , tôi mang về làm quà biếu ông cụ tôi !
Khách đi rồi , Hậu tiến lại quầy . Quãng đẩy khay trà nước lại trước mặt Hậu và bảo :
- Chị uống nước đi đã rồi tôi nói chuyện !
Tuy mới gặp lần đầu , nhưng giọng Quãng thản nhiên và thân tình như đã làm việc với nhau từ lâu . Hậu bưng tách nước trà đậm , miệng nói “cám ơn” rồi uống một hớp gần cạn vì đang khát . Quãng nói tiếp :
- Hôm qua anh Trần Khải có ghé đây , nói nhiều về chị và chị em chi bộ dưới ấy . Tỉnh bộ có lời khen ngợi chị công tác tốt !
Hậu sung sướng đáp :
- Cảm ơn anh ! Chúng tôi lúc nào cũng cố gắng mặc dù còn ít kinh nghiệm !
Quãng cười và tiếp ngay :
- Nhưng Hải Ninh vẫn còn một điểm yếu là chi bộ chỉ gồm toàn phụ nữ , chưa có đàn ông ! Chị cần phải phát huy mặt ấy !
Hậu cười theo và đáp :
- Anh hiểu cho ! Đàn bà con gái chúng tôi gặp nhau thì dễ chứ làm thế nào mà quan hệ với đàn ông được ! Gặp đã khó , huống chi phải gặp lâu mới lôi kéo được ! Nhưng tỉnh bộ đã có lời nhắc nhở thì chúng tôi sẽ cố gắng !
Quãng tiếp tục phân tích tình hình rồi giao nhiệm vụ cho Hậu . Ông nói :
- Chỉ còn một tuần nữa là đến ngày lễ Quốc Tế Lao Động , tức là mùng một tháng năm . Quà tặng của tỉnh bộ giao cho Hải Ninh là một bó truyền đơn . Chị mang về dưới ấy , chia nhau đi rải , càng nhiều địa điểm càng tốt . Từ làng lên huyện , từ những chỗ đông người như bến xe , bến đò , cổng chợ , sân đình , sân chùa , cổng làng , trường học , gốc đa , lò gạch , các gian hàng trong chợ … làm thế nào để sáng ngày mùng một , chỗ nào người ta cũng thấy truyền đơn của mình ! Đây là công tác đầu tiên mà tỉnh bộ giao cho chị , chị có hoàn thành được không ?
Hậu long trọng đáp :
- Tôi xin nhận và quyết tâm hoàn thành !
Quãng nhìn ra cửa rồi quay lưng ngồi thụp xuống , moi dưới gầm giường một bó giấy lớn gói trong bap tải , đưa cho Hậu . Hậu hồi hộp đón lấy , bỏ ngay xuống đáy thúng , quẳng mấy thứ lặt vặt rồi úp cái nón lên trên cùng . Quãng đứng quan sát , thấy chưa hài lòng vì còn sơ hở quá . Ông quay vào lấy cho Hậu một bó rau bí mà lúc nãy ông mua để ăn tối . Ông bảo Hậu đè lên bó truyền đơn rồi nói :
- Chốc nữa đi ngang chợ , chị nên mua thêm cái gì chất lên cho nó kín ! Vài củ khoai lang chẳng hạn !
Hậu đáp gọn :
- Vâng ! Tôi cũng định thế !
Rồi cô tất tả chào Quãng và bước ra .
Từ khi có bó truyền đơn quốc cấm nằm trong đáy thúng , Hậu thấy mất hết bình tĩnh , cứ cắm đầu rảo bước thật nhanh . Gặp bất cứ ai vô tình nhìn mình , Hậu cũng có cảm tưởng họ là mật thám đang rình rập và sẳn sàng chộp bắt Hậu .
Ra khỏi khu phố chợ , băng ngang một cánh đồng nhỏ bé để lên dốc đê , Hậu đi như chạy , đôi chân mỏi nhừ mà không dám nghỉ . Nhìn xa xa thấy có bóng người là Hậu tránh lối khác , dù có phải đi vòng , mua thêm cả một đoạn đường dài . Thậm chí khi về đến cánh đồng làng , gặp người quen trên con đường mòn độc đạo , người ta níu lại thăm hỏi và mời uống nước , Hậu cũng lập cập kiếm cách bỏ đi :
- Cháu xin phép bà . Cháu vội lắm ! Mẹ cháu đang chờ ở nhà !

Vừa rẽ vào cổng làng thì lại gặp ngay một người quen . Cái Thanh , con gái ông Lý cựu , đi mua đậu phụ nóng về cho bố uống rượu . Vừa thấy Hậu gánh đôi quang gánh vào cổng làng Thanh vui mừng reo lên :
- Đằng ấy đi chợ tỉnh về đấy ư ? Có quà gì cho tớ không ?
Vừa nói , Thanh vừa xăm xăm tiến lại . Con bé sắp lấy chồng rồi mà cứ như trẻ con . Nó có thói quen hay lục thúng của bạn bè , khoắng rất kỹ để tìm kẹo . Hậu sợ quá , vội rảo bước nhanh hơn và nói :
- Tao vội lắm , hôm nay chả mua gì cả ! Tao phải về ngay , bố tao đang đợi !
Dứt lời , Hậu đi như chạy , bỏ Thanh đứng ngơ ngác trông theo . Mãi đến khi vào hẳn trong sân nhà mình , trời nhá nhem tối , Hậu mới thở phào đặt quang gánh ở chân đống rơm và ngồi bệt xuống nghỉ . Hậu cầm nón quạt lia lịa . Mồ hôi vã ra ướt đẫm lưng áo và hai bên thái dương . Cả mười lăm phút sau Hậu mới đứng dậy , gánh thẳng xuống bếp .
Duyên đang lùa đàn gà vô chuồng , thấy Hậu , mừng rỡ chạy lao ra . Nhưng Hậu nói nhỏ :
- Tỉnh bộ giao công tác rải truyền đơn . Ngày mai tìm cách mời họp cả chi bộ , mọi người cùng làm !
Duyên gật đầu không nói gì , chỉ sánh vai chị cùng vào bếp . Hậu moi dưới đáy thúng bó truyền đơn đưa cho em . Duyên cầm mang vào buồng ngủ , nhét sâu dưới gầm giường rồi trở ra tiếp tục đuổi gà vô chuồng . Bà Lương đang têm trầu trên nhà , bước ra sân hỏi lớn :
- Cái Hậu về đấy uu ? Sao về muộn hở con ?
Hậu lấy quần áo xuống ao tắm , đứng lại giữa sân đáp :
- Con về lâu rồi đấy chứ mẹ . Nhưng mà gặp mấy con bạn đi làm cỏ về , chúng nó rủ ngồi chơi ở cổng làng !
Bà Lương hiền hòa nói :
- Ừ , đi tắm đi rồi ăn cơm kẻo tối quá !Cả nhà vừa ăn xong !
Hậu hỏi cho có chuyện :
- Bố con đâu hở mẹ ?
- Bố mày sang chơi bên bác Tú . Đi từ trưa , chắc lại phải đánh cờ tướng , giờ này chưa thấy về!
Buổi tối hôm ấy hai chị em nằm bên nhau cùng bàn kế hoạch để ngày mai phổ biến cho toàn thể chi bộ biết . Chi bộ Hải Ninh phát triển nhanh , giờ này đã có thêm 4 đồng chí , tổng cộng là 6 người gồm toàn phụ nữ . Duyên ngẫm nghĩ rất lâu rồi đề nghị :
- Chị định chia ra cho cả 6 người cùng làm hay sao ? Công tác bí mật càng đông người càng dễ lộ . Nói dại , một người bị bắt , mật thám nó tra tấn , chịu đựng không nổi , khai ra là vỡ cả chi bộ ! Đi tù hết ! Chi bằng chỉ có hai chị em mình kín đáo làm . Em thấy như thế chắc chắn hơn !
Hậu cũng đã nghĩ đến điều này . Suốt quãng đường dài từ thị xã về làng , cô đã tính toán lật đi lật lại đủ mọi góc cạnh , nhưng cuối cùng thì cô quyết định để mọi người cùng chia sẻ trách nhiệm . Cô phân tích :
- Đây là công tác đầu tiên tỉnh bộ giao cho Hải Ninh , chị muốn mọi người cùng có cơ hội đóng góp thì khi hoàn thành nhiệm vụ , mọi người sẻ cùng thấy phấn khởi vì mình có góp công trong đó . Hơn thế nữa , số truyền đơn khá nhịều , nếu để hai chị em mình thì không rải được nhiều nơi . Là vì thế này , chị nghĩ kỹ rồi : Mình chỉ có thể rải truyền đơn lúc trời nhá nhem tối , mọi người ngoài đồng đã về hết nhưng cổng làng chưa đóng , trương tuần cũng chưa đi kiểm tra vì giờ ấy chúng nó bận ăn cơm . Chị để ý thấy , thường thì lúc trời đã tối hẳn , có khi gần khuya , trương tuần mới vác súng đi một vòng quanh làng . Như thế có nghĩa là mình chỉ có khoảng hai tiếng đồng hồ để hoàn tất công tác . Hai tiếng đồng hồ thì phải cần nhiều người ở nhiều nơi . Sáng mai chị sẽ phân chia địa điểm rồi bố trí người . Chẳng hạn em rải ở chợ , ở sân đình . Hai chỗ ấy gần nhau . Chị rải ở bến đò , lò gạch , ở gốc đa . Còn những chỗ khác thì chia đều cho bốn người kia!

Chị em quá gần gũi , nhiều khi chẳng để ý đến khả năng của nhau . Mãi đến hôm nay , qua phương án tỉ mỉ này , Duyên mới thấy Hậu có kế hoạch thật chu đáo , xứng đáng là người lãnh đạo chi bộ . Duyên buột miệng khen :
- Chị phân công cụ thể như thế thì em phải phục chị là giỏi ! Nội nhật ngày mai , chị em mình sẽ báo cho mọi người trong chi bộ biết để họ chuẩn bị !
Lớp học tuy đã gải tán , nhưng lâu lâu chị em Hậu vẫn xin bố mẹ cho phép đến nhà này nhà kia , để dạy thêm cho những cô bạn hiếu học mà không có thì giờ . Hai cô nói dối thế thôi chứ thật ra là đi công tác cho đoàn thể . Ông Lương tưởng hai con đi dạy học thật , chẳng những không ngăn cản mà còn ngấm ngầm khuyến khích vì ông tự hào có hai cô con gái thông minh nhất làng . Ông Tú Nhân đến đánh cờ mỗi tuần , cũng thường ngỏ lời khen ngợi , khiến ông Lương càng thêm tin tưởng ở hai con . Nhờ vậy , Hậu và Duyên có thể liên lạc với các đồng chí trong chi bộ một cách dễ dàng .
Chiều ngày 30 tháng 4 , chị em Hậu hồi hộp đứng ngồi không yên . Lần đầu tiên nhận công tác với tất cả quyết tâm , nhưng không khỏi lo lắng vì sợ chuyện bất trắc , chưa làm được gì đã đi tù ! Để bớt căng thẳng , Hậu lấy gạo nếp ra xay . Cô ngồi bên cái cối đá ở đầu hè , váy kéo lên quá gối , bên trên chỉ có mỗi cái yếm nâu . Bà Lương đang bổ cau trên hiên , quay sang hỏi Hậu :
- Xay bột làm gì thế hở con ?
Hậu đáp :
- Con xay sẳn bỏ đấy . Chủ nhật này con định làm ít bánh trôi !
Bà Lương hài lòng gật đầu :
- Ừ , mẹ cũng đang thèm bánh trôi . Lâu lắm rồi chưa ăn !
Duyên từ dưới bếp bưng thau nước , đặt bên cạnh cái cối đá rồi đưa mắt nhìn Hậu làm hiệu . Nhân thấy mẹ vui , Hậu nói :
- Mẹ ơi ! Tối nay chúng con sang nhà cái Nhâm !
Bà Lương yên trí các con đi dạy thêm như thường lệ , nên không cấm , chỉ nhắc làm cho xong việc nhà mà thôi . Bà nói :
- Đi đâu thì cũng liệu mà về sớm sớm . Đừng có khuya quá , bố mày lại cằn nhằn rát cả tai tao !
Hậu mừng rỡ đáp :
- Vâng ! Chỉ độ hai tiếng đồng hồ thôi mẹ ạ !

Nhâm là tên cô bạn khá thân của Hậu , cùng nằm trong chi bộ , ở cách nhà Hậu khoảng một cây số . Bố mẹ Nhâm suốt ngày tổ chức đánh chắn lấy tiền sâu , nên có hai cái lợi thế mà Hậu lợi dụng được . Một là người ra người vào tấp nập , ít ai chú ý . Hai là nhà Nhâm thuộc loại khá giả , bởi “nhất nuôi cá , nhì gá bạc” cứ việc ngồi không lấy tiền hồ của thiên hạ . Bố mẹ Nhâm lại bận tiếp khách suốt ngày , nên ít có thì giờ nhòm ngó tới các con . Nhâm muốn làm gì bố mẹ cũng không biết . Chính vì vậy , căn buồng nhỏ của Nhâm thường là chỗ họp của chi bộ xã Hải Ninh .
Bà Lương bưng mẹt cau ra phơi ngoài sân nắng rồi vào thẳng trong buồng . Ông Lương đi bắt mạch cho bệnh nhân ở xóm Củi chưa về . Thằng Hoàn đang câu cá dưới ao . Lợi dụng nhà vắng vẻ , Hậu liền bảo Duyên đem sẳn hai cái thung , hai cái nón ba tầm , ra giấu ở sau đống rơm gần cổng ra vào . Truyền đơn sẽ đặt dưới đáy thúng , phủ cái bao tải lên trên và sau cùng là vài thứ lặt vặt như nải chuối , gói kẹo , hoặc bó rau , y như người ta đi chợ về . Số lượng truyền đơn hai chị em phụ trách không nhiều lắm , bởi mấy hôm trước đã chia cho các đồng chí trong chi bộ mỗi người một mớ rồi . Hậu ngồi xay bột , Duyên chuyển dần những thứ cần thiết ra cổng . Xong rồi Duyên vào bếp chuẩn bị bửa tối sớm hơn thường lệ . Bửa cơm của làng Hải Ninh này thì cũng chả có gì để mất thì giờ nấu nướng . Đa số mọi người đều lấy ngô làm thực phẩm chính , bởi đất của Hải Ninh thuộc loại đất xấu , nhiều vùng không trồng lúa được , hoặc có trồng thì sản lượng thu hoạch cũng không đủ ăn . Người ta phải đem thóc để đổi lấy ngô để dùng quanh năm . Ngô để trên cây cho thật già mới bẻ về , tách hạt đổ ra nong phơi vài nắng cho thật khô rồi đem ninh trong nồi cho hạt nở bung ra . Ăn như thế thì khô khan lắm , cần phải có nước canh mới nuốt nổi . Nhà nghèo thì quanh năm chỉ ăn toàn ngô , ngoại trừ ba ngày tết . Nhà trung lưu như ông bà Lương thì ngô vẫn là chính , nhưng thổi thêm niêu cơm nhỏ , mỗi người được một bát . Chỉ có những gia đình giàu có như địa chủ hoặc chức sắc trong làng mới có gạo ăn thường xuyên .

Thời gian trôi qua rất chậm . Hai chị em cứ lóng ngóng đi ra đi vào nhìn nhau . Mặt trời vừa xuống sau rặng tre , Duyên gọi thằng Hoàn vào bếp , cho nó cái kẹo bột và dặn :
- Tao với chị Hậu phải sang bên nhà chị Nhâm dạy học . Xong nước nấu xong cả rồi . Hễ bố về thì mày dọn ra hè , mời bố mẹ xơi trước đi . Khỏi phải để phần . Chốc nữa chị Hậu với tao về có cái gì ăn cái nấy !
Thằng Hoàn vui vẻ gật đầu . Nó vừa ăn xong hai con cá nướng câu được ở dưới ao , bụi than còn dính đầy hai bên mép . Nó bốc kẹo , bỏ vào mồm nhai ngồm ngoàm đáp :
- Chị cứ để đấy cho em !
Thế là Hậu và Duyên lủi nhanh ra cổng . Nón đội đầu , thúng kẹp nách y như người đi chợ về muộn , hai chị em chia tay đi ngược chiều nhau trên con đường làng . Hậu ra cánh đồng để lên đê , phụ trách bến đò . Duyên đi về hướng đình làng để rẽ ra chợ . Đoạn đường của Hậu xa gấp đôi lộ trình của em . Cô đi như chạy , mặt tái nhợt , mắt lấm lét , tim đập thình thịch . Chưa tới cổng làng , Hậu đã nhìn thấy thấp thoáng vài người vác cuốc từ ngoài đồng về trễ , cô vội rẽ vào một lối nhỏ , đi quanh co để tránh mặt . Họ đều là người quen cả , nhưng Hậu không thể gặp trong lúc này . Chờ họ vào khuất hẳn trong làng , Hậu mới quay ra và rảo bước trên con đường đất dẫn đến chân đê hun hút . Thấy trên đê còn nhiều bóng người qua lại , Hậu đổi ý rẽ sang phía lò gạch .
Cô đứng nhìn quanh, ho lên mấy tiếng rồi muốn chắc ăn hơn, gọi lớn:
- Có ai trong này không?
Dĩ nhiên mọi người đã về hết. Hậu mới moi lên dưới đáy thúng một nắm truyền đơn, ném tung tóe từ trong ra ngoài, nhất là ở dãy nhà chòi mà chủ lò dựng tạm cho thợ ngồi ăn trưa. Rồi từ lò gạch, Hậu đi xuyên qua cánh đồng đến gốc cây đa cổ thụ cảu Hải Inh, tàn lá quanh năm tỏa mát cả một chu vi rộng lớn. Nơi đây là chỗ nghĩ mệt của nông dân, của nông dân và của khách bộ hành từ tỉnh về làng. Cái quán lá bán nước chè và dăm ba thứ bánh kẹo, thấp lè tè bên gốc đa. Hậu quăng một nắm truyền đơn ở đó rồi đi nhanh lên đê, ra bến đò lúc trời đã mờ tối. Vừa đi, Hậu vừa nghĩ đến em gái và các đồng chí trong bộ. Chỉ cần một người bị bắt, toàn chi bộ có thể bị tù hết!

Nhưng mọi việc đều trót lọt cả. Sáng sớm hôm sau, người đi làm, kẻ đi chợ, đâu đâu cũng kháo nhau là truyền đơn chống Pháp tràn ngập từ Làng đến Huyện. Lý trưởng cầm tờ truyền đơn âm ẩm hơi sương, vừa tức giận vừa lo sợ, quyết trí truy tìm thủ phạm nhưng tất nhiên là chẳn tìm ra ai. Ông tập hợp trương tuần lại, quật cho mỗi đúa một batoong vào lưng và mắng :
- Đồ ăn hại ! Cả đêm chúng mày không đi tuần phải không ? Cờ bạc rựơu chè rồi ngủ lăn ra như chết, có ngày tụi nó cắt cổ không biết!
Ông tức giận vì đám giặc này dám vuốt râu hùm, đem truyền đơn vào địa phận của ông mà phổ biến, nghĩa là chúng không coi ông ra gì! Ông lo sợ vì nếu tình trạng này cứ tiếp diễn thì ông có thể bay chức lý trưởng, bao nhiuê tiền đúc lót trước đây sẽ đổ xuống sông hết. Trong huyện này đã có 2 ông lý trưởng thoái quan vi dân về đuổi gà cho vợ vì hội kín tung hoành mà không ngăn chặn nỗi!
Về phần Hậu, sau chuyến công tác thành công, cô cho hợp chi bộ để biểu dương và rút tỉa kinh nghiệm. Ai cũng phấn khởi vì dân làng xôn xao cả tuần sau vẫn chưa dứt.
Một ông khách quen đến đánh chắn ở nhà Nhâm, giấu tờ truyền đơn trong túi, đem ra khoe với mọi người và sung sướng kể:
- Lão lý Bân xem ra vẫn còn uất ức lắm! Hôm qua, tôi có việc phải đến gặp lão để xin lão đóng cho cái trện vào tờ văn tự bán đất của ông cụ tôi. Lão cứ hậm hực về vụ rải truyền đơn trong làng mình. Lão bảo: “ Tôi mà tóm được đứa nào thì đứa đó bỏ mẹ với tôi! Ngày nào tôi còn ngồi ghế lý trưởng Hải Ninh thì đừng có ngo ngoe mà làm giặc!”. Hỏi các ông bà lão thế có ngửi được không? Tôi phải nhịn cười vì lão hỏi thế cũng như không! Truyền đơn hội kín nó ném cả nắm ngay trước cửa nhà lão, lão có làm gì được đâu! Nghe đồn sáng hôm ấy, lão ra mở cửa, chính tay lão vội vàng nhặt một đống truyền đơn đem vào nhà đốt! Bây giờ lão cứ nổ mồm….

Nhâm đứng sau mành, nghe ông khách nói mà hớn hở trong lòng bởi cô có tham gia rải truyền đơn hôm ấy. Cô vội vàng chạy sang kể lại với Hậu va Duyên, rồi cả 3 cười khúc khích trong bếp.
Chẳng phải riêng Nhâm có tin vui, chính Hậu và Duyên cũng chia nhau đến chỗ đông người như chợ phiên, đình làng, để dò nghe phản ứng của quần chúng hầu báo cáo lên tỉnh bộ. Đâu đâu, Hậu cũng thấy thiên hạ thì thầm to nhỏ, nói chung là dư luận rất xôn xao vì lầ đầu tiên Hải Inh có truyền đơn như vậy! Ông Cảo, trước đi lính bên Tây, bây giờ giải ngũ, quây về với nghề thợ nhuộm, nói oang oang ở chợ:
- Tôi cứ ngỡ là truyền đơn của Parti National Annamite, hóa ra là của Parti Communiste Indochinois!
Ý ông muốn nói đến Việt Nam Quốc Dân Đảng và Đông Dương Cộng Sản Đảng. Nhưng ông dùng tiếng Tây để nhắc mọi người nhớ ông đã từng có một thời sống bên Pháp !
Hôm sau , hai chị em Hậu ở ngoài đồng về lúc xế trưa , trời nắng gắt như đổ lửa . Theo thói quen moi việc ra mà làm , không cần cha mẹ phải thúc giục , Hậu bảo em trút hết các loại đậu đựng trong mấy cái vại sành , trải mỏng ra nong , đem phơi dưới sân . Đỗ xanh , đỗ đen , lạc , vừng , thứ nào cũng dự trữ sẳn trong bếp , lâu lâu nấu chè hoặc thổi xôi ăn thêm .
Xong công việc ấy , hai chị em vào nhà , đem hết mùng màn xuống ao giặt . Cầu ao là khúc ván dài , một đầu gát trên bờ , đầu kia kê trên hai cây cọc tre có then ngang . Giờ này , mặt trời đang chênh chếch sau rặng tre già , tỏa bóng mát che kín chỗ hai chị em ngồi trên cầu ao . Hậu tháo nón , quăng tạm lên bờ , trên bụi cỏ lóng lánh nước . Hai chị em vừa làm việc vừa nói chuyện nho nhỏ , bàn kế hoạch phát triển chi bộ . Bổng có tiếng nói bên kia bờ ao :
- Này ! Hai cô ! Mãi làm chả để ý gì cả . Nón của cô nào trôi ra giữa ao rồi kia kìa !

Hậu và Duyên cùng giật mình ngẩng lên . Quả nhiên cái nón lá của Hậu bỏ trên bờ , bị gió thổi bay xuống nước , đã trôi khá xa , khỏi tầm tay Hậu . Còn người lên tiếng nhắc chị em Hậu là anh chàng Kết , hơn Hậu vài tuổi , hàng xóm bên kia bờ ao .
Hậu đứng dậy , ngơ ngác nhìn cái nón mỗi lúc một trôi xa hơn . Cô ngó quanh , tìm một nhánh cây . Nhưng bên cô chỉ có những cành tre khô ngắn ngủi , không đủ chiều dài để vớt cái nón . Duyên nói nhỏ :
- Bỏ đi chị ạ ! Vớt làm gì ! Cái nón bung hết cả cạp rồi . Báu gì nữa mà tiếc ! Phiên chợ sau , mua thêm mấy cái nữa để dành !
Duyên vừa dứt lời , thì bên kia bờ ao , Kết đã cởi áo rồi nhảy ùm xuống nước , nhoài người bơi thật nhanh , vớt cái nón mang lại trả cho Hậu . Duyên đở lấy , nói cám ơn rồi máng cái nón vào cây cọc chống cầu ao . Kết gật đầu chào rồi lội nhanh về phía nhà mình . Anh vừa leo lên bờ thì Hậu hỏi vọng sang bằng giọng khá thân tình :
- Tát ao được chưa , anh Kết ?
Kết vừa mặc áo vừa nói :
- Được chứ cô ! Tháng này tát là vừa ! Cô hỏi ý hai bác bên ấy , nếu hai bác bằng lòng thì anh em chúng tôi đắp bờ làm ngay !
Hậu gật đầu cười nhẹ :
- Vâng . Để tôi thưa lại với bố mẹ tôi . Có gì sẽ sang nhờ anh !
Duyên nhìn chị ngạc nhiên. Bình thường , chị em Hậu ít khi nói chuyện với anh em Kết . Người ta hỏi thì đành phải trả lời , chứ tự ý gợi chuyện như Hậu hôm nay thì chưa bao giờ xẩy ra .
Gia đình ông bà Quán bên kia bờ ao là một bóng mờ trong làng , vừa nghèo vừa đông con , chạy ăn quanh quẩn bữa no bữa đói . Kết là con đầu lòng , phía dưới còn sáu đứa em , bốn trai hai gái . Cái ao chung là lợi tức nuôi cá của hai nhà , nhưng anh em Kết thường len lén ra thả hàng loạt cần câu dọc bờ ao và nhất là ban đêm đặt lờ , sáng sớm nhấc lên , ít nhiều cũng kiếm được bữa ăn cho cả nhà . Bà Lương bực mình lắm vì hai nhà đã hẹn với nhau là mỗi năm chỉ tát một lần , chia đôi số cá tôm thu hoạch . Bà ngứa mắt lắm vì lũ con ông bà Quán cứ rút rỉa một mình , cá chưa kịp lớn đã bị anh em Kết bắt mất rồi ! Hậu và Duyên thì dễ dãi hơn vì biết gia đình láng giềng quanh năm thiếu thốn , những đứa em của Kết , tuổi còn nhỏ mà phải lao đầu đi kiếm ăn rất vất vả . Tuy thế , dường như có một hàng rào ngăn cách , Hậu và Duyên chưa bao giờ cảm thấy thân thiện với anh em Kết , mặc dù gần gũi nhau , hàng ngày ngồi ở cầu ao trông thấy nhau và hàng năm cùng lội xuống ao , ít nhất một lần , cùng nhau bắt cá . Phía bên nhà Kết cũng đầy mặc cảm , vừa nghèo vừa thất học , nên chẳng bao giờ dám nghĩ đến chuyện làm thân với chị em Hậu .
Hôm nay tự dưng Hậu gợi chuyện , tỏ ra gần gũi với Kết khiến Duyên quay sang nhìn chị kinh ngạc . Chờ Kết vào nhà rồi , Hậu mới giải thích với em :
- Chị vẫn nhớ lời anh Quãng trên tỉnh bộ . Anh Quãng nói đúng , có những công tác mà đàn bà con gái chúng mình không làm nổi ! Cần phải có đàn ông . Chị sực nghĩ ra chỉ có anh em nhà anh Kết là mình móc nối tiện hơn cả . Vì hàng xóm láng giềng , có thể gặp nhau , nói chuyện với nhau mà thiên hạ không để ý . Gia đình anh Kết lại thuộc thành phần nghèo , lao động đầu tắt mặt tối , đúng là đối tượng mà mình phải ưu tiên chiếu cố đến !
Duyên hiểu ra , gật đầu nhìn chị cảm phục . Cô chép miệng than :
- Giá cái dạo mình còn lớp dạy nghề , em nghĩ ra thì em đã rủ anh ấy sang học chữ quốc ngữ . Tiện hơn bây giờ nhiều !
Hậu gật đầu :
- Có , dạo ấy chị có rủ . Nói đúng ra thì chị không nói chuyện với anh Kết , nhưng có gặp hai đứa em của anh ấy . Cả mấy anh em đều xấu hổ , không chịu học vì lớp toàn con gái !
Ngừng một chút , Hậu tự tin bảo :
- Bây giờ thì mình tuyên truyền cũng chưa muộn ! Thế nào cũng lôi kéo được anh em nhà ấy !
Rồi Hậu bàn kế hoạch từng bước tạo tình thân với Kết mà khởi đầu là rủ anh em Kết đắp bờ tát cá . Hậu nhấn mạnh với Duyên :
- Anh Trần Khải dặn đi dặn lại mãi là : Khi tuyên truyền để kết nạp một người nào đó , phải nắm chắc tư tưởng của người ta trứơc khi mình ngỏ ý mời người ta gia nhập đoàn thể . Bởi nguy hiểm nhất là , chẳng những người ta không bằng lòng , mà chạy đi tố cáo mình , vì người ta sợ liên lụy ! Anh Trần Khải bảo : Công tác tuyên truyền đôi khi đòi hỏi phải hết sức kiên trì !
Duyên im lặng gật đầu . Một lúc sau , cô lẩm bẩm nói :
- Làm cách mạng như chị em mình , một năm mới đi rãi truyền đơn một lần vào dịp lễ quốc tế lao động thì nhàn quá ! Chẳng những thế , năm sau tất nhiên nó sẽ đề phòng , cho người canh gát khắp nơi thì khó lòng mà mình rãi được truyền đơn như năm nay !
Hậu lắc đầu :
- Em đừng nói thế ! Đừng lo không có công tác ! Chưa biết bất chợt tỉnh bộ sẽ giao công tác gì . Cần nhất là lúc nào mình cũng phải sẳn sàng . Chỉ sợ lúc tỉnh bộ cần đến thì chi bộ mình lại không hòan thành nổi !

Năm 1929 , tình hình đất nước có nhiều biến chuyển mạnh mẽ . Lùi lại từ năm 1925 , vụ xử án cụ Phan Bội Châu , lễ truy điệu Phan Chu Trinh , đã là những biến cố lớn làm bùng lên ngọn lửa ái quốc vốn đã âm ỉ trong lòng cả một thế hệ trẻ . Hàng loạt học sinh , sinh viên bị bắt hoặc bị đuổi học . Nhưng không vì thế mà họ nao núng . Thơ văn yêu nước tràn ngập khắp nơi , điển hình là bài Chiêu Hồn Nước của Phạm Tất Đắc viết bằng mực tím in trên bản thạch thô sơ , được bí mật truyền tay nhau như một ánh đuốc nung nấu tâm can lớp thanh niên nhiệt huyết :
“Hăm lăm triệu trẻ già , trai gái
Bốn nghìn năm con cái Hồng Bàng
Cũng nhà cửa , cũng giang san
Thế mà nước mất , nhà tan , hỡi trời !”
Bài thơ song thất lục bát dài đến 106 câu mà nhiều người chỉ đọc lướt qua đã thuộc lòng , rồi rưng rưng ngấn lệ nắm chặc bàn tay thề hiến thân cho tổ quốc .
Trong không khí ngột ngạt ấy , mật thám Pháp gia tăng hoạt động tối đa , đưa thêm chuyên viên kinh nghiệm từ mẫu quốc , đồng thời tuyển mộ gấp một đội ngũ tay sai bản xứ rất đắc lực . Từ 1925 đến 1929 , nhà tù chật ních thanh niên thuộc đủ mọi thành phần , đảng phái cũng như độc lập .
Giữa bối cảnh đó , Việt Nam Quốc Dân Đảng chính thức ra đời ngày lễ Noel năm 1927 , càng thúc đẩy chính quyền bảo hộ huy động màng lưới mật thám dày đặc hơn , để đề phòng những cuộc bạo động khó tránh khỏi . Trong khi đó thì Việt Nam Thanh Niên Cách Mệnh Đồng Chí Hội gặp phải đại nạn tại Quãng Châu , phải bỏ cái nôi sinh thành và hoạt động của mình để chạy sang Hồng Kông . Nguyên do là vì trong cuộc chiến chống ngoại xâm trên đất Trung Hoa lúc ấy , chính phủ Quốc Dân Đảng của Tưởng Giới Thạch bằng lòng liên kết với phe cộng sản để đánh Nhật . Liên kết trong thế mạnh bởi ngày ấy cộng sản còn rất yếu so với Quốc Dân Đảng . Nhờ sự liên kết ấy mà Nguyễn Ái Quốc mới được dung dưỡng để thành lập VNTNCMĐCH tại Quãng Châu , đón đảng viên đi đi về về thoải mái , mặc dù chính phủ Tưởng Giới Thạch biết rõ nhóm Nguyễn Ái Quốc là cộng sản .
Giữa lúc cuộc chiến đang tiếp diễn thì phía Tưởng Giới Thạch lại đổi ý , ông cho rằng cộng sản cũng nguy hiểm không thua gì giặc ngoại xâm nước ngoài , cho nên ông không muốn lực lượng cộng sản càng ngày càng lớn mạnh , sẽ tạo hậu quả tai hại sau này . Ngày 3 tháng 4 năm 1927 , Tưởng Giới Thạch ra lệnh cho quân đội Quốc Dân Đảng chiếm đóng hết các trụ sở đảng Cộng Sản Trung Hoa , bắt nhốt các nhân vật cao cấp và đuổi hết các lãnh tụ cộng sản đang có mặt trong chính phủ liên hiệp quốc cộng .