Ông Lương hơi giật mình ngước nhìn Duyên . Gần đây ông có nghe người bạn tâm giao của ông là ông Tú Nhân đề cập đến một tổ chức cách mạng là Việt Nam Quốc Dân Đảng đang bị mật thám Pháp truy quét rất gay gắt , nhất là tại Hà Nội . Ông tưởng con ông tham gia đoàn thể này , hóa ra không phải . Ngẫm nghĩ một chốc , ông mới đoán ra là lúc Tân còn sống , Việt Nam Quốc Dân Đảng chưa ra đời hoặc chỉ mới vừa thành hình mà chưa phát triển công khai . Nhưng điều ấy có quan trọng gì đâu ! Các con ông có chí lớn muốn đánh đuổi ngoại xâm thì vào đoàn thể nào cũng được , bởi chính ông cũng chưa biết giữa hai tổ chức VNTNCMĐCH và VNQDĐ có gì khác nhau hay không ? Ông ngồi im , lơ đãng nâng cốc trà mới rót , xoay xoay trong tay . Bà Lương cố ngăn dòng lệ nhưng chỉ nhịn được một lúc rồi bật khóc tấm tức . Duyên mủi lòng tiến lại , quì xuống trước mặt mẹ và nói :

- Con biết anh Tân con mất rồi chị Hậu lại ra đi , mẹ buồn lắm ! Nhưng vì nghĩa lớn chúng con phải hy sinh tình nhà . Ngày mai , con xin phép bố mẹ , con lên đường !

Bà Lương òa lên khóc lớn , hai tay quờ quạng đặt trên vai Duyên rồi lùa vào tóc Duyên . Bà nghẹn ngào khá lâu mới nói được một câu :

- Các con bỏ bố mẹ đi hết hay sao ?

Ông Lương nhắc :

- Bà nói khẽ chứ !

Duyên không ngăn được dòng lệ , gục mặt lên đùi mẹ . Cô nói :

- Bố mẹ ở nhà , giữ gìn sức khỏe , đừng quá bận lòng vì chúng con . Thôi thì mẹ cứ xem như chị em chúng con đi lấy chồng ở xa . Rồi thế nào con với chị Hậu cũng liên lạc về , khi điều kiện cho phép !

Bấy giờ ông Lương mới bảo :

- Các con đã chọn con đường ấy , thì bố mẹ cũng chả dám cản . Bố mẹ chỉ mong là hễ đã đi theo con đường cách mệnh , thì phải bền chí đến cùng , đừng bỏ cuộc giữa đàng !

Bà Lương đứng dậy , thấy thểu bỏ vào buồng . Duyên đi theo và đêm ấy lên giường ngủ chung với mẹ .

Sáng hôm sau , gà chưa gáy tiếng thứ nhất , Duyên đã ngồi dậy rón rén bước xuống thu xếp hành trang . Ngày Hậu ra đi , Duyên đã tràn ngập cái cảm giác chia ly . Hôm nay chính Duyên ra đi , cô càng hiểu nỗi xót xa của Hậu hơn nửa năm về trước khi phải từ biệt mái ấm đã cưu mang mình từ thuở lọt lòng .

Duyên về buồng mình , lấy cái tay nải bằng vải thô , bỏ mấy bộ quần áo vào rồi ngồi ở mép giường ngẫm nghĩ xem còn việc gì của chi bộ mà cô chưa giải quyết . Đêm hôm qua , bao nhiêu sách báo , tài liệu học tập , Duyên đã mang sang bàn giao hết cho Nhâm bởi cô đoán chắc nay mai thế nào lý trưởng cũng dẫn mật thám đến xét nhà mình sau khi hay tin Hậu bị bắt . Hải Ninh từ ngày Hậu đi , số đảng viên vẫn không tăng được người nào . Anh chàng Kết bên kia bờ ao đã được Duyên tuyên truyền nhiều lần , nhưng Duyên vẫn còn e ngại , chưa dám kết nạp . Ai cũng công nhận Kết rất nhiệt tình trong mọi công tác , lại đã đọc được chữ quốc ngữ do Nhâm dạy . Nhưng Duyên thấy rõ cái hăng say của Kết không do lòng căm thù Tây mà chỉ vì Kết là chàng thanh niên duy nhất có mặt giữa bầy phụ nữ trẻ . Sự kiện ấy xóa cho Kết cái mặc cảm nghèo vì bổng thấy mình trở nên quan trọng , được hoạt động chung với những cô gái mà bình thường Kết chưa bao giờ dám làm quen . Duyên mơ hồ cảm thấy cái đích của Kết không phải là làm cách mạng chống ngoại xâm mà là tìm dịp gần gũi các cô , nhất là Nhâm . Điều ấy rất nguy hiểm , bởi Kết chỉ cần thất vọng vì tình thì sẽ bỏ cuộc và có thể trở thành kẻ phản bội tổ chức . Chính vì thế mà Duyên vẫn lưỡng lự , chưa muốn cho Kết tuyên thệ gia nhập tổ chức . Có lần Duyên tâm sự riên với Nhâm :

- Cậu thấy anh Kết thế nào ? Tham gia tổ chức được chưa ? Mình thì mình thấy cần phải giáo dục Kết thêm một thời gian nữa !

Nhâm chẳng những nhất trí ngay với Duyên mà hơn thế nữa , cô còn muốn loại bỏ Kết ra luôn khỏi hàng ngũ . Từ lâu , Nhâm đã nhận ra Kết không có đủ phẩm chất cách mệnh . Duyên đã tuyên truyền lầm đối tượng mà Nhâm không dám nói ra . Thuở đầu Nhâm phụ trách dạy chữ quốc ngữ cho Kết , Kết siêng năng chăm chỉ lắm , lắng nghe tất cả những gì Nhâm giảng về con đường cách mạng . Lắng nghe nhưng không bàn cãi không thảo luận , chỉ cốt ý tìm dịp gần gũi Nhâm. Nhâm bảo gì Kết cũng nghe , sai cái gì Kết cũng làm , miễn Nhâm vui là Kết vui theo . Ngày ngày biết Nhâm hay ra chăm sóc ngôi nhà mới ở ven làng , Kết cũng len lén tìm đến gặp Nhâm , vờ vịt nhờ Nhâm đọc một trang sách truyện hoặc một bài chính tả . Nhâm ngại lắm vì rủi có ai bắt gặp hai người ngồi chung với nhau trong căn nhà trống thì tiếng đồn sẽ bay nhanh ra như bão tố trong làng . Nhưng cứ nghĩ đến lời Hậu và Duyên đã dặn . Chi bộ cần phải có cả đàn ông chứ không thể chỉ toàn phụ nữ . Nhâm lại đành chiều ý Kết dù biết lòng Kết không thẳng thắn

Mổi lần thấy Kết từ ngoài cổng bước vào , Nhâm khó chịu lắm . Kết thường làm bộ vác cuốc ra đồng hoặc mang cần đi câu cá , rồi tiện đường tạt vào để nhờ Nhâm dạy thêm . Quyển sách mỏng hoặc cuốn vở tập viết , Kết giấu trong áo , vào hẳn trong nhà Nhâm , Kết mới moi ra . Từ ngày được bố mẹ mua cho căn nhà này , Nhâm thích lắm , ngày nào cũng ghé đây coi vườn vì nó là giang sơn riêng của Nhâm . Nhưng Kết ghé nhiều quá , có tuần liên tục đến mấy ngày , khiến Nhâm lo sợ không dám ra nữa ! Nhâm định chịu đựng thêm một thời gian nữa , nếu Kết không thay đổi tính thì chính Nhâm phải lên tiếng , bởi nếu Nhâm không nói thì có khi Kết lại tưởng Nhâm cũng có cảm tình với mình và cứ thế mà mạnh dạn tiến tới . Cho nên một hôm Nhâm bảo :

- Anh Kết ơi ! Gặp riêng anh như thế này thì thật là không tiện tí nào . Ngộ nhỡ có ai nom thấy thì nguy to ! Đề nghị anh , chỉ khi nào cần thiết lắm , anh mới ra đây tìm tôi …

Nghe giọng nói dịu dàng và tha thiết , Kết không cho đó là một câu đuổi khéo , trái lại còn thầm nể Nhâm là cô gái đoan trang cẩn trọng . Kết hăm hở nói :

- Vâng ! Nhâm nói thế cũng phải . Thôi thế này . Từ nay , mỗi tuần tôi chỉ gặp Nhâm một lần thôi . Nhiều bài tôi đọc mãi mà chả hiểu . Nhờ Nhâm giúp hộ !

Nhâm rất bực vì Kết dám kêu tên mình , trái với nguyên tắc của của chi bộ là phải gọi bằng “anh , chị” . Bực mình nhưng Nhâm không đủ can đảm phê bình , nên Kết vẫn cứ có cảm tưởng Nhâm có thiện cảm với Kết .

Một hôm , Nhâm dạy Kết tập đọc . Bàn tay cô đang chỉ vào một chữ khó đánh vần trên trang giấy thì Kết đột ngột nắm lấy bàn tay Nhâm . Nhâm nghiêm mặt trừng mắt nhìn Kết và rút mạnh tay ra . Từ đó , cô không dạy Kết nữa . Nhâm không kể cho Duyên biết , nhưng trong lòng rất chán nản vì Duyên đã tuyên truyền lầm một người không xứng đáng

Chi bộ Hải Ninh vì vậy vẫn chưa có đàn ông !!

Sau buổi họp , chia tay mọi người rồi , Duyên nán lại bảo Nhâm :

- Cậu nhớ đấy nhé ! Anh Quảng bảo Hải Ninh chúng mình đã bị địch phát hiện và đang ra sức theo dõi . Tạm thời cần án binh bất động . Tránh hội họp , tránh gặp nhau !

Nhâm gạt nước mắt nói :

- Mình nhớ rồi ! Cậu cứ an tâm lên đường , cố gắng công tac tốt . Rồi sẽ có ngày gặp nhau !

Hai người ôm chầm với nhau trong vài giây rồi Duyên quay bước về nhà .

Sáng nay thức dậy , Duyên bổng thấy nhớ tha thiết những hoạt động bí mật thật sôi nổi hai năm qua ở Hải Ninh . Những khuôn mặt đồng chí đầy nhiệt tình nhưng mỗi người một tính , trong đó có Nhâm , tuy nhà giàu mà tốt bụng , luôn luôn tìm cách giúp đỡ bạn bè về vật chất . Từ hôm nay , dấn thân trên con đường cách mạng mịt mùng , chả biết có bao giờ còn gặp lại bạn bè ở Hải Ninh nữa hay không ?

Duyên ra dàn nước rửa mặt . Trời mờ tối , hơi sương thấm lạnh . Lúc quay vào thì thấy bà Lương đã đứng chờ trong buồng . Bà dúi vào tay Duyên ít tiền và dặn :

- Con đi đâu , ở đâu , thân giá dặm trường , lúc nào cũng phải cẩn thận , nhìn trước trông sau . Thỉnh thoảng , con phải cố liên lạc về cho bố mẹ biết tin . Cái Hậu nữa . Con có gặp nó thì bảo nó biên thư cho bố mẹ để bố mẹ đỡ sốt ruột !

Duyên nén tiếng thở dài , nhìn mẹ tội nghiệp . Đã trốn đi làm cách mạng mà bảo biên thư về ! Thư từ ở đâu gửi tới cũng phải qua tay lý trửơng rồi mới phân phối tới từng địa chỉ trong làng . Hậu và Duyên gửi thư cho bố mẹ thì có khác nào lạy ông con ở bụi này ! Tuy vậy , Duyên cũng gật đầu cho mẹ yên tâm :

- Vâng ! Thế nào chúng con cũng liên lạc về ! Mẹ ở nhà , uống thuốc cho lại sức mẹ nhé . Dạo này mẹ gầy đi nhiều lắm . Chúng con lớn cả rồi . Mẹ đừng quá bận tâm cho chúng con .

Rồi Duyên xách tay nải , đeo lên vai và dứt khoát nói :

- Thôi con đi mẹ ạ ! Mẹ chào bố hộ con . Bố con đang ngủ , con không muốn đánh thức

Bà Lương nghẹn ngào đứng trong bậc cửa nhìn theo Duyên lặng lẻ bước ra cổng rồi mất hút trên con đường làng vắng lặng dưới làn sương mỏng . Ngang qua nhà Nhâm , trên cùng một con đường , Duyên đưa mắt nhìn vào , biết chắc cả nhà giờ này còn đang ngủ vì bố mẹ Nhâm thường tiếp khách đánh bài đến khuya mới tan sòng . Nhưng thật là bất ngờ ! Nhâm đã đứng chờ sẳn sau cây rơm gần cổng ra vào . Vừa thấy Duyên , Nhâm lao ra kéo tay Duyên vào khuất sau đống rơm khổng lồ . Nhâm bùi ngùi bảo :

- Cả đêm mình không ngủ được ! Dậy sớm nấu ấm nước pha chè cho ông cụ rồi ra đây đứng chờ cậu !

Duyên cảm động đáp :

- Mình cũng không tài nào nhắm mắt được ! Đi chuyến này chả biết đến bao giờ mới gặp lại nhau !

Nhâm gắt nhẹ :

- Đừng có nói gở ! Còn sớm , hay là vào bếp ngồi với mình một tý . Cả nhà chưa ai thức cả !

- Thôi đứng đây được rồi . Vào bếp , nhỡ bố mẹ cậu thức dậy , bắt gặp thì biết nói năng làm sao ! Con gái , con lứa mà đi đâu sớm thế này ?

Nhâm giật nhẹ bàn tay Duyên :

- Chưa có ai dậy đâu ! Đánh chắn đến quá nữa đêm , giờ này dậy làm sao được ! Đi . Đứng đây , ai thấy mới là khó ăn khó nói !

Duyên lưỡng lự một chút rồi theo Nhâm vào bếp . Đó là dãy nhà ngang cách xa hẳn nhà trên , có nói chuyện cũng chả ai nghe thấy . Nơi đây dạo trước , Hậu thường cho họp chi bộ . Hậu đi rồi , Duyên cũng hay họp chi bộ ở đây vì Nhâm là phó bí thư .

Hai người rón rén vào bếp , lấy hai cái ghế thấp lè tè , ngồi trước bếp lửa vừa tắt nhưng than còn đỏ rực trong đó . Nhâm đứng dậy khép cửa rồi bảo Duyên :

- Mình gặp cậu để nói chuyện này . Lẻ ra mình phải nói với cậu lâu rồi , nhưng ngại quá đành để bụng ….

Duyên quay nhìn Nhâm , ngơ ngác hỏi :

- Chuyện gì đấy ? Sắp lấy chồng ư ? Tiếc là mình chả được ăn cưới !

Nhâm cười buồn :

- Cưới đâu mà cưới ! Chuyện anh Kết … Mình thấy không được Duyên ơi ! Hôm nọ dạy anh ấy tập đọc , tự dưng nắm lấy tay mình !

Duyên sửng sốt ngắt lời và thấy chẳng cần gọi Kết là “anh” nữa :

- Nó dám nắm tay cậu ?

Nhâm gật đầu rồi thêm :

- Kém phẩm chất quá ! Cứ tưởng là yêu nước mà theo cách mệnh , hóa ra chỉ vì mê gái thôi !

Rồi Nhâm ưu tư thêm :

- Cái khổ của mình là đã lỡ cho anh ấy tham gia , biết nhiều chuyện nội bộ của chi bộ mình . Nếy bây giờ làm anh ấy phật lòng , anh ấy đi tố giác thì vỡ cả chi bộ . Vào tù hết !

Duyên đăm chiêu nhìn xuống đống tro . Khá lâu cô mới nói một câu vô thưởng vô phạt :

- Cần phải giáo dục thêm một thời gian . Hy vọng anh ấy sẽ giác ngộ ! Nhiều người cứng đầu lắm , xấu tính lắm , mà rồi cách mệnh cũng cảm hóa được !

Nhâm thở dài :

- Nhưng bây giờ mình không muốn gặp anh ấy nữa thì giáo dục làm sao được ! Người như thế , có kết nạp rồi cũng chả đến đâu bởi nặng tình cảm cá nhân , thiếu lý tưởng cách mệnh !

Duyên cũng không biết nên xử trí thế nào về trường hợp của Kết . Im lặng một chút , Nhâm dè dặt lên tiếng :

- Trước khi cậu đi , mình hỏi cậu cái này : Nếu bây giờ chi bộ thẳng thắn phê bình thái độ của Kết , rồi anh ta thất vọng xấu hổ , đâm ra phá bĩnh và có thể trở thành kẻ phản bội , thì lúc ấy mình làm thế nào ? …. Mình nghe nói đoàn thể sẳn sàng trừng trị những đứa phản bội , giống như bên Quốc Dân Đảng mới xử tử mấy thằng nội tuyến mà cậu đã kể với tớ …

Duyên giật mình ngắt lời :

- Trừng trị kẻ phản bội thì đúng rồi , nhưng anh chàng Kết này đâu đã đến nỗi nào ! Cậu lo xa quá ! Anh ấy có cảm tình với cậu , cậu không bằng lòng thì thôi chứ chả nhẽ . … thủ tiêu người ta !

Nhâm vẫn ưu tư :

- Chớ nó đi tố cáo thì vỡ cả chi bộ !

Duyên đặt bàn tay lên vai Nhâm an ủi :

- Nếu chi bộ không giải quyết được thì lên báo cáo với anh Quảng !

Dứt lời , Duyên quay nhìn ra sân và đứng dậy :

- Thôi , mình đi kẻo trễ quá ! Từ đây lên tỉnh cũng xa !

Nhâm tiển Duyên ra tận cổng , Duyên bảo :

- Cậu ngại gặp Kết thì cư giao công tác cho người khác giáo dục nó . Chỉ có cách ấy thôi , chứ cậu làm nó xấu hổ , nó phá bĩnh thì nguy lắm !

Nhâm gật đầu , nắm tay Duyên bịn rịn . Duyên bảo :

- Cậu vào nhà đi ! Mình đi đây ! Vào đi , không nhỡ hai bác thấy .

Rồi Duyên quay gót , lầm lũi đi giữa hai rặng tre sương còn đọng lóng lánh .

Hơn một tuần sau , đúng như Quảng dự kiến , lý Bân đưa hai mật thám đến lục soát nhà ông Lương . Lúc ấy là khoảng 6 giờ chiều , bà Lương đang dọn cơm ra hè trong nỗi buồn vời vợi vì nhà bây giờ trống vắng quá . Bà vừa ngồi xuống , mở nắp nồi cá kho thì nghe tiếng xôn xao ngoài ngõ , bà giật mình nhìn ra rồi hoảng hốt quay đầu vào , run run gọi ông :

- Ông ơi ! Ông lý dẫn người đến kia kìa !

Vừa nói , bà vừa đậy nắp nồi lại rồi bưng luôn cả mâm cơm chạy xuống bếp . Bà lo lắng tự hỏi :

- Không nhẽ Duyên mới đi có mấy hôm đã bị bắt ?

Lý trưởng chống ba-toong dẫn đầu , theo sau là trương tuần rồi đến hai gã thanh niên mặc Âu phục , đứa nào mặt mũi trông cũng dữ dằn và kỳ bí . Ông Lương đã đoán trước sẽ có ngày hôm nay , nên ông bình tỉnh ra chờ ngoài hiên . Lý trưởng hầm hầm tiến đến . Ông Lương chưa kịp mở miệng chào thì lý trưởng đã mắng :

- Ông nuôi một lũ con làm giặc ! Cái Duyên đâu ? Lôi cổ nó ra đây ! Tưởng là con nhà gia giáo , hóa ra đi làm loạn ! Chuyến này tôi trừng trị thẳng tay , không nể nang gì nữa !

Ông Lương tức lắm vì bị lý trưởng nói nặng lời , nhưng ông ở thế kẹt vì con gái ông “làm loạn” thật ! Ông từ tốn hỏi lại :

- Ông lý bảo sao ?

Lý trưởng càng quát lớn :

- Ông im đi ! Rồi ông sẽ biết !

Dứt lời , lý trưởng hùng hổ bước vào nhà , cùng tóan mật thám bung ra lục xét . Bà Lương khép nép đứng nhìn theo . Bao nhiêu năm nay ở làng này , hình như bà chưa bao giờ thấy lý Bân có vẻ tức giận như vậy !

Lý Bân tức là phải ! Cách đây hai hôm , ông đang thưởng thức bửa rượu lậu bên mâm thịt chó béo ngậy ở nhà ông phó lý , có cả chánh tổng , phó tổng , chưởng bạ , thư ký , chánh hội , phó hội , nói chung là đủ mặt quan viên chức sắt trong làng , thì có lệnh quan Huyện đòi lên hầu việc khẩn cấp . Theo kinh nghiệm ngàn đời để lại thì hễ quan gọi là điềm dữ nhiều lành ít ! Từ phút ấy , lý Bân ăn mất ngon . Bửa tiệc nhìn ông thông cảm . Không khí trầm hẳn xuống . Tháng này không phải mùa thuế thân , cũng chằng phải mùa nước lũ phải phòng chống vỡ đê . Thế thì quan trên gọi làm gì ? Ông lật đật chan húp cho xong bữa rồi chạy về , chuẩn bị quà cáp và tiền mặt để nếu chẳng may quan gợi ý thì nộp ngay theo thủ tục bỏ của chạy lấy người !

Sáng hôm sau , lý Bân cắp ô đi từ lúc gà chưa gáy tiếng thứ nhất . Lên đến nơi thì vừa tan chầu , quan lui vào nghỉ trưa . Lý Bân lóng ngóng ngồi chờ trước công đường , không dám ra phố , mặc dù bụng đói mỗi lúc một sôi lên vì đói . Nhìn quanh , thấy cả năm bảy ông khăn đống áo dài giống hệt mình , mặt mũi ai cũng ưu tư thở vắn than dài , lâu lâu liếc về phía ông bằng ánh mắt lo âu , ông biết ngay đó là mấy ông lý ông tổng ở mấy làng khác cũng được quan gọi lên ban lệnh . Điều này làm ông an tâm hơn chút vì chắc là có chỉ thị chung cho cả huyện .

Hơn hai giờ chiều , lính hầu mới ho lên một tiếng rồi vén mành cửa để quan huyện từ bên trong khệnh khạng bước ra . Quan mới ngòai ba mươi nhưng nom bề thế như người ngũ tuần đang độ phát tướng , nhất là khuôn mặt tròn quay càng ngày càng béo ra , khiến cho cái mồm nhỏ hẳn lại . Vừa nhác thấy bóng quan , lập tức các ông lý ông tổng đều nhất loạt đứng bật dậy , cúi rạp xuống và chấp tay vái :

- Lạy quan lớn ạ ! Bẩm cụ lớn ạ !

Quan không thèm nhếch mép . Mặt lúc nào cũng nghiêm và buồn bởi theo truyền thống của chế độ phong kịến là hễ làm quan lớn thì không được cười , vì cười sẽ làm giảm đi cái uy tín của bậc dân chi phụ mẫu ! Quan đủng đỉnh ngồi xuống , lính hầu cầm quạt phe phẩy phía sau . Chả biết quan đọc giấy tờ gì mà cả mười phút sau mới ngẩng lên hỏi :

- Lý trưởng Hải Ninh có đây không ?

Dĩ nhiên qua đả thấy ông ngay từ lúc bước ra công đường , nhưng vẩn hỏi một câu cho oai . Lý Bân đứng dậy , tiến lên vài bước , chấp tay vái mấy cái và đáp :

- Bẩm có ạ ! Bẩm quan lớn ! Con lên chầu quan từ sáng sớm đấy !

Quan khẻ nhướng mắt nhìn và chẳng cần bịết người đối diện mình bao nhiêu tuổi , hễ cứ cấp dưới là quan đều gọi bằng “mày” cho thân mật , cũng giống như bản thân quan , hễ gặp cấp trên như tuần phủ hay thống sứ thì lại đến lượt quan cúi rạp người và xưng con !

Mặt quan đang lạnh như tiền , bổng nổi giận bất ngờ , đập bàn quát :

- Làng mày dạo này chứa chấp cộng sản , phải không ?

Lý Bân tái mét , run lập cập đáp :

- Bẩm quan lớn đèn giời soi xét …

Quan không thèm nghe , cầm xấp giấy lên rồi ném mạnh xuống bàn :

- Công văn trên tỉnh vừa gửi xuống . Cả ổ cộng sản hoạt động ngay trước mắt mà mày không biết ! Mày mù sao hở thằng kia ?

Lý trưởng Hải Ninh không nói nên lời . Những ông chức việc của làng khác cũng xanh xám mặt mày trước cơn thịnh nộ của quan huyện . Cũng như Hải Ninh , họ đã liên tiếp nhận được chỉ thị mật từ trên xuống là phải theo dõi và phát hiện Quốc Dân Đảng cũng như Cộng sản trong địa phận của mình . Vậy mà cứ lâu lâu quan lại được tin hội kín càng ngày càng tung hoành trong huyện . Hôm nay quan cho gọi một loạt lý trưởng lên đây cũng chỉ vì việc ấy . Quan chỉ tay vào mặt lý Bân , nhưng cốt ý là ban nghiêm lệnh chung cho tất cả các chức việc có mặt tại công đường :

- Mày chỉ biết lạm thu thuế thân , bòn rút của công ! Còn an ninh trật tự trong làng thì mày nhắm mắt ngơ đi , có phải không ? Tao hạn cho mày một tuần lễ mà không tìm ra chúng nó thì tao cách cổ , tịch thu bằng triện , nghe chưa ?

Tất cả những ông lý ông tổng ở các làng khác đều run lên bần bật giống như lý Bân . Quan quay sang bảo thầy đề :

- Thầy giắt nó xuống . Người ta chờ dưới ấy lâu rồi !

Thầy đề dạ một tiếng rồi đứng ngay dậy , ngoắc tay bảo lý Bân theo gã . Lý Bân gập người từ giã quan huyện rồi lui dần ra cửa . Ông thở phào nhẹ nhõm theo thầy đề sang bên hông công đường , ở đó có căn phòng khang trang quan dùng để tiếp khách quí trên tỉnh xuống .

Buổi chầu hôm nay diễn ra nhanh chóng chưa từng thấy trong bao nhiêu năm nắm quyền ở Hải Ninh , khiến lý Bân hết sức ngạc nhiên . Bình thường , mỗi lần được lệnh lên hầu , bao giờ ông cũng bị quan hạch sách đủ điều mà lẫn trong những câu hỏi vặn vẹo rất khó trả lời của quan , thể nào cũng lộ ra cái ý đòi ông phải đút lót . Hôm nay thì khác hẳn . Quan chỉ mắng có mấy câu mà là mắng lấy lệ chứ rõ ràng chả có hậu ý gì . Khôn đòn quan , gái ngoan đòn chồng ! Quan có yêu thì quan mới mắng , trò này lý Bân đã quen lắm rồi , miễn quan không vòi vĩnh là được ! Nhưng như vậy là thế nào ? Chả nhẽ quan cho gọi ông từ Hải Ninh lên đây chỉ để gặp quan có mấy phút cho đỡ nhớ ? Ông lo lắng quay sang nói với thầy đề :

- Tôi hỏi cái này không phải thầy bỏ qua cho ! Quan vừa bảo “người ta chờ ở dưới ấy lâu rồi” . Người ấy là ai thế hở thầy ?

Thầy đề ghé tai lý Bân thì thầm mấy câu . Lập tức đôi mắy lý Bân trợn lên và da mặt bỗng chốc đổi sắc ! Ông đứng khựng lại một chút rồi khúm núm theo thầy đề bước vào phòng khách vãng lai của huyện đường , ở đó có một ông Tây và một thanh niên Việt Nam nước da đen xỉn đang ngồi nói chuyện với nhau , khói thuốc tỏa lên dày đặc .Đó là gã thanh tra mật thám Léon và tên tay sai đắc lực vừa từ Hà Nội xuống để điều tra thêm về tông tích của Hậu sau khi được biết Hậu là người làng Hải Ninh . Cả năm nay , Léon làm việc không ngừng tay , trở thành thứ thanh tra lưu động của Sở Liêm Phóng , đi lùng bắt những thành phần hội kín khắp nơi trên đất Bắc . Gã đã đưa vào tù hàng loạt nhân sự VNQDĐ sau cái chết của Bazin hồi tháng 2 năm 1929 . Bây giờ đến lượt khui tìm đường giây cộng sản vì bắt được cả thùng truyền đơn trong nhà Hậu . Lý Bân chưa biết Léon là ai , nhưng hễ cứ thấy Tây là cúi đầu chào kính cẩn . Thầy đề vốn có thiện cảm với lý Bân vì lần nào có việc lên hầu quan , lý Bân cũng không quên quà cáp cho thầy , nên thầy dịu dàng bảo :

- Ông lý vào gặp quan thanh tra đi ! Tôi lên hầu quan lớn !

Léon dụi điếu thuốc , ngoắc lý Bân lại , mở cuốn sổ nhỏ ghi chép li ti bằng tiếng Tây lẫn tiếng Việt , rồi bằng tiếng Việt khá thành thạo , gã hỏi :

- Mày có biết Vũ Thị Hậu là con cái nhà ai ở làng mày không ?

Lý trưởng giật mình đáp :

- Bẩm biết ạ ! Nó là con ông giáo Lương . Nhưng bẩm quan lớn , nó chết lâu rồi ạ ! Nó tự tử chết đến hơn nữa năm nay rồi ạ !

Thằng Tây toan vả vào mặt ông nhưng kìm lại được vì biết lý trưởng cũng là người tận tâm phục vụ cho nhà nước bảo hộ . Hắn văng tục một câu tiếng Tây rồi gay gắt bảo lý trưởng :

- Tự tử cái con mẹ mày ! Sở Liêm Phóng mới bắt quả tang nó in truyền đơn và cờ búa liềm ! Nó hoạt động cho cộng sản , mày nghe chửa ?

Gã tay sai Việt Nam chen vào :

- In cả đống truyền đơn với cờ búa liềm ngay tại nhà nó tại Hà Nội !

Lý Bân choáng váng quay cuồng , ngơ ngác hỏi :

- Thật ư ? Cái Hậu nó còn sống ư ?

Rồi ông run run hỏi :

- Bẩm quan bảo sao ạ ? Vũ Thị Hậu còn sống à ? Lẽ nào lại như thế được !

Léon nhìn ông khinh bỉ :

- Mắt mày mù , nên mày mới tưởng là nó chết ! Nó in truyền đơn cộng sản , bị bắt quả tang ! Bây giờ nó đang bị nhốt ở sở Liêm Phóng !

Lý Bân còn đang lúng túng thì Léon tiếp :

- Nó khai nó hoạt động ở Hải Ninh lâu rồi mà mày không biết ? Tao sẽ bảo quan huyện cách chức mày vì tắc trách !

Lý Bân sững sờ vừa lo vừa giận . Ông giận chính ông vì không ngờ mình bị lừa . Ông nhớ lại cái lớp dạy đan may và quốc ngữ ở nhà Hậu mà đáng lẽ ông phải để tâm theo dõi ngay từ khi mới khai trương . Hóa ra ông quá ngây ngô ! Giờ này ông hối hận thì đã muộn mà nhất là ông không dám khai ra cái lớp ấy vì càng tiết lộ , ông càng bị khiển trách là lơ là nhiệm vụ .

Ông lập cập thưa :

- Bẩm quan ! Chắc nó mới bị đứa nào dụ dỗ chớ làng con xưa nay làm gì có cộng sản . Đến Quốc Dân Đảng còn chả có , cộng sản lọt vào làng con thế nào được !

Léon nhìn lý Bân bằng ánh mắt khinh bỉ . Với những tù nhân chính trị chống chính quyền bảo hộ , León đánh đập không chút nương tay . Nhưng với những kẻ hợp tác trung thành có thể sai khiến được , chẳng hạn như lý Bân , thì dù có sơ sót vì khờ khạo , Léon vẫn sẳn sàng niệm tình tha thứ . Tuy vậy , gã không quên răng dạy nghiêm khắc :

- Mày nói ngu như thế mà cũng mở mồm mà nói ! Mày bảo con Vũ Thị Hậu mới bị thằng nào dụ dỗ theo loạn đảng ! Thế thì thằng anh nó đang học trường cao đẳng , bỏ trốn theo TNCMĐCH rồi chết vì sốt rét đã mấy năm nay , mày mù hay sao mà không biết ?

Lý Bân run lên bần bật vì không ngờ mật thám đã có đủ hồ sơ về gia đình Hậu . Ông không dám lên tiếng nữa , đành ngồi im nghe chửi .

Léon hầm hầm nhìn lý Bân tiếp :

- Nếu nhà ấy chỉ có mình con Hậu theo cộng sản thì tao không phải thân hành xuống ! Tao muốn là vì muốn moi ra tận gốc cái ổ nhà nó ở Hải Ninh , xem chúng nó hoạt động từ bao giờ và gồm những đứa nào . Mày hiểu chưa ? Chắc là mày phải chờ cả làng mày treo cờ búa liềm thì mày mới mở mắt ra ! Có đúng không !

Dứt lời , Léon quay sang gã tay sai người Việt từ nãy đến giờ vẫn ngồi hút thuốc Bastos bên cạnh . Tên gã là Nam , nhưng vì da mặt lúc nào cũng xám ngoét như chì , nên mọi người đều gọi gã là Nam đen . Léon bảo :

- Nam ! Gọi tài xế . Đánh xe đi xuống Hải Ninh !

Thế là lý Bân được tháp tùng Léon , ngồi xe ô tô chạy về làng . Dọc đường , gã tay sai tên Nam đen đặt ra hàng loạt câu hỏi về hoạt động của Hậu , về lí lịch cả nhà ông bà Lương , nhưng lý trưởng cứ phải giấu quanh , che đậy giùm cho gia đình ấy , bởi ông sợ làm to chuyện thì sẽ bị cách chức vì thiếu kiểm soát nhân sự trong làng . Ông phân trần với Nam đen :

- Gia đình ông giáo Lương thuộc loại tử tế trong làng . Ai cũng quí cả ! Sưu thuế nhà ấy chả năm nào thiếu !

Léon quay sang mắng :

- Tao không về đây để đòi thuế chúng nó ! Tao về đây để bắt cộng sản !

Lý Bân sợ quá ngồi yên . Xe vào đến cổng làng , Léon đột ngột hỏi :

- Con em của Hậu là Vũ Thị Duyên , 20 tuổi , còn ở nhà với bố mẹ nó . Mày có theo dõi nó hay không ?

Léon hỏi câu hỏi đó thật là chơi ép lý Bân quá ! Mãi đến hôm nay ông mới biết là Hậu theo hội kín . Trước đó , ông có nghi ngờ gì đâu mà theo dõi ! Ông đáp :

- Bẩm quan lớn . Con bé ấy nó vẫn đi làm ruộng với người ta …

Léon cắt ngang :

- Làng mày , đứa nào không làm ruộng ? Mày tưởng hễ cứ làm ruộng là không làm loạn à ?

Xe chạy vào sân nhà lý trưởng , dừng lại trước thềm . Lý Bân quát cái Nhung dọn ấm chén , pha trà mạn sen đón quan thanh tra từ Hà Nội xuống . Nhưng Léon chỉ thị :

- Tao không có nhiều thì giờ . Tao về đây không phải để uống nước chè với mày ! Bây giờ , mày dẫn thằng Nam với tuần phiên của mày đến thẳng nhà con Hậu , lục xét thật kỷ cho tao . Tao ngồi ở đây ! Bất cứ giấy tờ , sách báo gì ở nhà nó , cũng khuân hết về đây cho tao !

Lý trưởng luôn mồn vâng dạ . Ông mừng thầm vì Léon không đòi đi theo ông . Có mặt thằng Tây giữa xóm làng , dù sao thì thiên hạ cũng sẽ kinh động rồi tiếng đồn lan ra càng rộng . Ngày nào ông còn ngồi ghế lý trưởng , ngày ấy ông muốn ém nhẹm mọi việc , đừng để có bé xé ra to , quan trên sẽ kiếm cớ để cách chức ông . Léon quay sang bảo Nam đen :

- Tao giao quyền cho mày . Hễ bắt được tài liệu gì khả nghi ở nhà nó , thì lập tức trói cổ con Duyên với thằng bố nó , giải về đây cho tao , để tao đem xuống Hà Nội !... Đi đi !

Lý trưởng gọi ba người tuần phiên , rồi cùng với Nam đen và gã tài xế rảo bước đến nhà ông Lương . Nam đen chỉ thị một người tuần phiên gác cổng , còn tất cả xông thẳng vào nhà . Nam đen quát tháo ra lệnh cho cả nhà ông Lương tập trung ngoài hè , ai bỏ chạy là bắn bỏ ngay ! Ông bà Lương và thằng Hòan run rẩy ngồi sát bên nhau , mặt mũi lo âu , nhưng không ai dám nói lời nào . Nam đen dẫn cả bọn xông vào , chia nhau từng buồng , bới tung từng cái rương , cái tủ , moi móc hết mọi ngõ ngách từ trên nóc xuống nền gạch . Lục lọi một lúc , lý trưởng quay ra hè , nhìn ông Lương hỏi :

- Cái Duyên đâu ?

Bà Lương sợ hãi đáp :

- Chắc cháu nó sang chơi lanh quanh đâu bên hàng xóm !