Ở miền Nam là nơi có nhiều nhà máy , bến cảng , hỏa xa v.v. Đảng Cộng Sản ngấm ngầm vận động thành lập hàng loạt công hội đỏ ở mỗi xí nghiệp , tiến đến hình thành Tổng Công Hội Nam Kỳ vào tháng 4 năm 1930 do Lê Quang Sum làm bí thư đầu tiên . Từ đấy , những hoạt động của cộng sản trong giới thợ thuyền bắt đầu đặt được nền móng và dễ dàng lan rộng vì công nhân bị bốc lột sẳn sàng hợp tác đấu tranh , không cần biết mình đang bị lợi dụng làm quân cờ cho một chủ nghĩa mới . Tháng sau , 5 -1930 , miền Nam có thêm một số nhân vật trí thức đang du học bên Pháp bị trục xuất về . Nhóm 19 người này gồm những thanh niên tân học , phần đông có khuynh hướng cộng sản , hoặc theo Nguyễn Ái Quốc hoặc khai mở con đường đệ tứ quốc tế ở Việt Nam . Đó là Trần Văn Giàu , Tạ Thu Thâu , Hồ Văn Ngà , Nguyễn Văn Tạo , Hùynh Văn Phương , Lê Bát Cang , Trần Văn Chiêu v.v. Phía Quốc Dân Đảng tại miền Nam cũng có những hạt nhân xuất sắc nhưng không may đều bị bắt cả : Trần Huy Liệu , Cao Hữu Tạo , Nguyễn Phương Thảo , Nguyễn Hòa Hiệp , Phạm Hoài Xuân , Võ Công Tồn v.v. đều nằm trong khám lớn . Và đúng như Lê Hửu Cảnh tiên đóan , khi đảng trưởng Nguyễn Thái Học bị bắt , khi tổng bộ Quốc Dân Đảng tan vỡ, thì sẽ có những đảng viên không còn điểm tựa để trong mong ngày chiến thắng , họ sẽ bị lung lạc và bị quyến rũ về phía Cộng sản . Đó là trường hợp Trần Huy Liệu bỏ Quốc Dân Đảng sang Cộng Sản làm đến bộ trưởng tuyên truyền của chính phủ lâm thời Việt Minh . Hoặc Nguyễn Phương Thảo cũng bỏ Quốc Dân Đảng sang Cộng Sản và trở thành tướng Nguyễn Bình lừng lẫy sau này . Trở lại đầu năm 1930 , toàn cõi Bắc Kỳ sôi sục những vụ bắt bớ Quốc Dân Đảng . Phía Cộng Sản muốn tạo uy thế , liền xúi giục nông dân biểu tình trong dịp lễ Lao Động Quốc Tế ngày mùng 1 tháng 5 . Ở Thái Bình , mật thám bắt được hàng loạt truyền đơn và cờ búa liềm ném đêm 30 tháng 4 . Sáng hôm sau khoảng 300 nông dân kéo đến đình công sứ tỉnh . Mật thám cứ tưởng rằng đám nông dân ấy đều là đảng viên cộng sản nên nã súng bắn chết tại chỗ 15 người và cả trăm người khác bị thương . Nhóm cộng sản lãnh đạo thì giấu mặt , nên chẳng ai hề hấn gì cả ! Ngày 5 tháng 5 , nhóm Cộng Sản Nam Định trong khi đang họp với tỉnh bộ Thái Bình để rút kinh nghiệm về cuộc biểu tình bị thảm sát vừa qua thì tình cờ biết được tin Ký Con từ Hải Dương sang Nam Định . Thời ấy , ranh giới Quốc Cộng chưa rõ nét , chưa thù hận . Những người yêu nước hoạt động phần lớn là biết nhau , có khi là bạn học chung lớp chung trường rồi mỗi người theo một phía . Đặc biệt là bên Quốc Dân Đảng thì hết sức lơ là , chẳng bao giờ đề phòng sự phản bội của phía Cộng sản . Ký Con lại là nhân vật nổi , tiếng tăm lừng lẫy , hầu như nhóm cách mạng nào cũng biết . Thành ra khi Ký Con về Nam Định , mật thám chưa có tin tức gì mà nhóm Cộng Sản tại đây đã hay biết rồi ! Tuy 3 nhóm Cộng Sản đã kết hợp hoạt động chung , nhưng trên thực tế thì lãnh đạo các tỉnh bộ tại miền Bắc đều nằm trong tay Đông Dương Cộng Sản Đảng tức Việt Nam Thanh Niên Cách Mệnh Đồng Chí Hội ngày trước . Nhân danh lý tưởng đảng , nhóm này luôn luôn chủ trương sắt máu và tàn nhẫn , điển hình là hồi tháng 5 năm ngoái , chính họ giết hai đồng chí của họ là Trịnh Thị Nhu và Trịnh Thi Uyển ở Hải Phòng rồi loan tin Quốc Dân Đảng là thủ phạm .
Bây giờ nghe tin Ký Con đang ở Nam Định , mà biết rõ cả địa chỉ Ký Con đang tạm trú , nhóm Cộng Sản Nam Định và Thái Bình họp liền họp nhau bàn kế hoạch ứng xử sao cho có lợi ! Một đảng viên tên Đặng Xuân Nghiêu thuộc tỉnh đảng bộ Nam Định , hùng hồn phát biểu : - Từ sau vụ bạo động ở Yên Bái hồi tháng 2 , Quốc Dân Đảng kể như chấm dứt vai trò lịch sử của mình ! Xong hẳn rồi , không còn gì phải bàn đến nữa ! Vài đảng viên còn xót lại , tạm thời trốn tránh , sớm muộn gì thì cũng bị bắt nốt thôi ! Bây giờ chỉ còn lại đảng Cộng Sản của chúng ta tiếp tục sự nghiệp đánh đuổi thằng Tây . Ký Con , tức là Đặng Trần Nghiệp bí danh là Doãn , trưởng ban ám sát của Quốc Dân Đảng , vừa từ Hải Dương trốn sang đây . Tây thù Ký Con ngang với Nguyễn Thái Học , cho nên nay mai khi biết Ký Con ở đây , mật thám sẽ huy động lực lượng lớn về đây lùng bắt . Chừng ấy , tỉnh đảng bộ chúng ta sẽ bị vạ lây ! Chi bằng chúng ta đi một bước trước , báo cho Tây biết . Ký Con người nhỏ bé, trói gà không chặt , chỉ cần một thằng mật thám là thừa sức bắt trói Ký Con . Nghĩa là mật thám không cần phải đưa lực lượng lớn về đây làm liên lụy đến chúng ta . Chẳng những thế , chúng ta lại còn có món tiền thưởng 5 nghìn đồng để sung vào quĩ đảng ! Nhất cữ lưỡng tiện , cơ hội này không nên bỏ qua ! Đại đa số các đồng chí trong phòng họp đều gật gù tán thành , cho là diệu kế . Nhưng cũng có người gay gắt phản đối : - Không được ! Quốc Dân Đảng làm cách mạng tư sản . Chúng ta làm cách mạng vô sản . Tuy đường lối khác nhau nhưng họ cũng là những người yêu nước , nỡ nào ta đi ốt cáo ! Từ vụ ám sát Bazin cho đến bạo động Yên Bái , họ đã cống hiến cho đất nước biết bao nhiêu liệt sĩ và biết bao nhiêu người hiện đang bị tra tấn trong tù . Ta tố cáo Ký Con là sai nguyên tắc đạo đức cách mạng ! Ta giết Tây chứ không giết đồng bào ! Xin hội nghị bác bỏ ý kiến của đồng chí Nghiêu ! Chưa ai kịp lên tiếng thì Nghiêu lại phân trần thêm : - Tôi không có oán thù gì với Ký Con . Chẳng những thế , tôi còn quen anh ta từ lúc còn bé ở Phố Hàng Sơn . Bố tôi quen với bố Ký Con là ông Ba làm thợ vàng (thợ vàng hay thợ bạc vậy cha nội ??) ở số 36 Phố Hàng Bạc Hà Nội . Tôi quen Ký Con và phục Ký Con . Nhưng tôi biết chắc là Ký Con sắp bị bắt . Nguyễn Thái Học đã bị bắt rồi . Tổng bộ Quốc Dân Đảng tan rã rồi . Mật thám đang càn quét mẻ lưới cuối cùng để xóa sổ Quốc Dân Đảng . Đàng nào Ký Con cũng bị bắt thì chẳng thà mình chỉ cho mật thám bắt để mật thám đừng bắt lây anh em của mình . Vả lại , 5 nghìn đồng là một món tiền lớn , ta dùng được biết bao nhiêu việc ! Tôi vì đảng mà đề xuất ý kiến này ! Hội nghị biểu quyết thông qua , giao cho Đặng Xuân Nghiêu cùng hai đồng chí đi gặp mật thám . Nghiêu cùng phái đoàn chuẩn bị đi Hà Nội ngay . Có đồng chí ngạc nhiên hỏi - Ơ hay , sao không báo ngay cho sở mật thám Nam Định mà phải lên tận Hà Nội là thế nào ? Nghiêu đáp : - Louis Marty , tổng giám đốc tổng nha liêm phóng Đông Dương là người ký bản cáo tri tặng tiền thưởng cho ai bắt được Ký Con . Phải gặp nó mới chắc ăn . Báo cho mật thám Nam Định , ngộ nhỡ mật thám Nam Định trở mặt , không trả tiền mình thì làm sao ? Với lại Louis Marty không biết mình là ai . Chứ biết đâu sở mật thám Nam Định có hồ sơ của mình , rồi họ loan tin là mình tố cáo thì mang tiếng lắm ! Mọi người đều khen Nghiêu suy nghĩ thấu đáo . Thế là Nghiêu dẫn hai đồng chí ngày đêm chạy sang Hà Nội , đến đường Gambetta (nay là Trần Hưng Đạo) , xin vào gặp Marty , nhân vật lớn nhất của hệ thống mật thám bao trùm cả ba nước Việt , Miên , Lào . Nhân viên canh gát hỏi Nghiêu : - Các anh là ai mà xin gặp quan Tổng Giám Đốc ? Nghiêu khúm núm đáp : - Bẩm , chúng tôi là nông dân ở Nam Định . Có việc cơ mật cần trình với quan tổng giám đốc ! Nhân viên canh gác tò mò hỏi thêm : - Việc cơ mật là việc gì ? Nghiêu liền rút trong túi áo ra tờ cáo thị và bức hình của Ký Con , mở ra và hạ giọng nghiêm trọng : - Chúng tôi biết chỗ Ký Con đang trốn ! Gã nhân viên đứng bật dậy . Trước khi vào trình với Louis Marty , anh ta chỉ mặt Nghiêu và dọa : - Việc này không phải là chuyện đùa ! Nếu không chắc chắn thì đừng có mất thì giờ của quan lớn ! Nghiêu gật đầu quả quyết : - Chúng tôi là dân quê mùa , có đâu dại dột lại gõ cửa quan nếu không dám chắc ! Nhờ ông làm phước vào bẩm với quan hộ chúng tôi ! Anh ta chạy vào trình rồi quay ra xét tỉ mỉ từng người xem có mang thứ vũ khí nào trong mình không . Gặp Louis Marty , Nghiêu khúm núm trình bày cặn kẽ . Louis Marty giật mình sửng sốt , gọi ngay Amoux , giám đốc nha liêm phóng Bắc Kỳ , chỉ thị điều động khẩn cấp lực lượng mật thám Hà Nội , kéo tốc sang Nam Định . Lộ trình 85 cây số , chỉ vài tiếng đồng hồ sau Amoux đã có mặt . Gã đến thẳng sở mật thám Nam Định , tập họp tất cả nhân viên và mắng như tát nước vào mặt : - Đồ ăn hại ! Ký Con đang có mặt tại đây , cả tỉnh Nam Định đều biết mà tại sao chúng mày không biết ! Cáo thị dán đầy đường mà nó ngang nhiên đi lại trước mắt chúng mày . Chúng mày mù hết cả rồi phải không ? Rồi Amoux đưa địa chỉ và bố trí nhân viên về làng Năng Tình . Lực lượng tiến công chủ yếu là mật thám Hà Nội . Nhân viên mật thám Nam Định chỉ theo tăng cường mà thôi . Sáng hôm sau , Ký Con thức dậy từ giã gia chủ và khăn gói ra đi . Nhưng vừa mới đẩy cửa ra , đã thấy cả một rừng mật thám Tây và ta vây chặt quanh nhà , súng ống loảng xoảng , vừa xông vào vừa quát tháo ầm ĩ . Chúng đập bá súng vào đầu vào bụng Ký Con liên tiếp rồi còng tay anh đẩy lên xe . Gia chủ chứa Ký Con cũng bị đánh nhừ tử tại chỗ rồi đưa về sở mật thám Nam Định để khai thác thêm . Hôm ấy là mùng 8 tháng 5 , 1930 . Trước khi đưa Ký Con về tổng nha ở Hà Nội . Amoux tập họp nhân viên mật thám Nam Định một lần nữa và nặng lời xỉ vả những kẻ tắc trách . Mấy gã trưởng toán người Việt , bị Amox lôi ra , tát mỗi đứa một cái tát tay nảy đom đóm mắt ! Tất cả đều chỉ biết cúi đầu nhận lỗi ! Bản tin bắt được Ký Con được sở mật thám Hà Nội loan đi rất nhanh như một chiến thắng lớn . Chẳng những đám ký giả Pháp đang có mặt tại Hà Nội tò mò muốn đến nhìn mặt và phỏng vấn , mà ngay cả những kiều dân thường , không dính dáng gì đến chính quyền bảo hộ , cũng hiếu kỳ đòi vào gặp Ký Con , giống như họ đòi gặp Nguyễn Thái Học trước đây . Danh tiếng Ký Con lan truyền hai năm nay vì những hành động xuất quỉ nhập thần của trưởng ban ám sát , chuyên thi hành bản án của tòa án cách mạng . Anh lại được nhiều người thiêu dệt thêm cho anh trở thành huyền thoại . Đến khi họ gặp thì họ càng sửng sốt vì Ký Con chỉ là một cậu thanh niên thư sinh hiền hòa , dáng người vốn nhỏ bé lại càng gầy guộc vì trốn tránh mấy tháng nay . Gặp Ký Con trong văn phòng Amoux , nhà báo Louis Roubaud nêu nhận xét : - Amoux là giám đốc công an của Pháp . Ký Con là giám đốc công an của Quốc Dân Đảng ! Chẳng qua Ký Con thua , nên trở thành tù nhân của Amoux ! Rồi Rouboud hỏi Ký Con một câu quan trọng : - Ông có phải là Cộng Sản không ? Ký Con nhấn mạnh : - Tôi chỉ là một người cộng hòa , làm cách mạng giải phóng đất nước tôi ! Dĩ nhiên Rouboud biết điều đó . Nhưng quần chúng Pháp ngày ấy ít có ai có cảm tình với Cộng Sản , nên Rouboud muốn Ký Con xác nhận . Bắt được Ký Con rồi , tổng nha mật thám đông dương giữ đúng lời hứa , trao tặng Đặng Xuân Nghiêu và hai đồng chí số tiền thưởng 5 nghìn đồng . Cả bọn hí hửng nhận tiền về Nam Định chuẩn bị ăn mừng .
Nhưng , thiên bất dung gian ! Sở mật thám Nam Định từ khi bị Amoux khiển trách , ấm ức cho người điều tra xem đứa nào đã lên gặp Louis Marty . Trong sở có ông Phán Tảo phụ trách hồ sơ công văn , từ lâu vốn biết Đặng Xuân Nghiêu là đảng viên Cộng Sản mà Pháp thì đang rất ghét Cộng Sản . Biết , nhưng ông Tảo không nói ra vì công việc của ông chỉ lo giấy tờ , không phải nhiệm vụ đi bắt người . Nay thấy cả sở bị thượng cấp xỉ nhục , lại thêm mối bất mãn là đảng này tố đảng kia , ông Tảo liền cho xếp biết cái nhóm đi tố Ký Con chính là tỉnh đảng bộ Cộng Sản tỉnh Nam Định . Sở mật thám Nam Định điều tra thêm và xác nhận viên Cộng Sản .Thế là tiền thưởng chưa kịp tiêu đã bị đòn nhừ tử . Chánh sở mật thám Nam Định đích thân tát cho mỗi đứa mấy cái nẩy lửa và mắng : - Tiên sư cha chúng mày ! Ký Con về Nam Định , tao ngồi lù lù ngay ở đây , sao chúng mày không đến báo cho tao biết , mà chạy tuốt xuống tận Hà Nội để tâng công với tổng giám đốc Louis Marty ! Tao không đáng để chúng mày nói chuyện à ? Tao bị tổng giám đốc mắng như tát nước vào mặt vì tắc trách , thì hôm nay tao sẽ không tắc trách nữa . Tỉnh đảng bộ Cộng Sản của chúng mày sẽ tan tành ! Lập tức đàn em ùa vào lôi cổ họ xuống nhà giam và bắt đầu hỏi cung ! Bấy giờ cả bọn mới chửi đồng chí thân yêu Đặng Xuân Nghiêu là vụng tính ! Tin Ký Con bị bắt làm Lê Hửu Cảnh choáng váng , dù rằng ông đã đoán trước việc ấy sẽ xẩy ra . Ông chỉ tiếc rằng không gặp được Ký Con từ sau đêm khởi nghĩa đến giờ . Trong thâm sâu , ông vẫn nhớ ơn Ký Con đã không thủ tiêu ông theo lệnh của Tổng Bộ . Giờ này thì chắc chả bao giờ còn trông thấy nhau nữa bởi ông tin chắc Ký Con sẽ lãnh án tử hình . Ông cũng chưa biết việc Ký Con bị bắt là do nhóm Cộng sản chỉ điểm . Vốn có ác cảm với Cộng Sản , nếu ông biết rõ việc này , thì mối hận của ông sẽ tăng lên gấp trăm lần ! Lê Hửu Cảnh ở lại Hải Phòng lo việc kinh doanh , nhưng mọi kế hoạch đều gặp trở ngại vì chẳng biết tin ai để mời hợp tác mặc dầu đã có số vốn khá lớn trong tay . Nhóm của Cảnh không biết tin ai đã đành mà chính những người dân thường chưa phải đảng viên cũng né tránh , ngại giao dịch với Quốc Dân đảng vì biết đoàn thể này đang bị lùng bắt khắp nơi . Tình trạng này , Cảnh đã từng gặp phải ở Hà Nội mấy tháng trước . Lúc được bầu lên nắm quyền đảng trưởng thay Nguyễn Thái Học . Cảnh nhìn trước trông sau thấy nhân sự của đảng thưa thớt quá , ông mới liên lạc với chi bộ học sinh để tìm vài đoàn viên trẻ , nâng lên làm việc cho cho bộ . Chi bộ học sinh vốn do Hồ Văn Mịch gây dựng từ khi đảng mới thành lập năm 1928 . Hồ Văn Mịch là tấm gương sáng , có tác phong lãnh tụ nên được giới trẻ đặc biệt tin tưởng . Mịch cũng là người ở trọ chung nhà với Nguyễn Thái Học và được đảng trưởng hết lòng quí trọng . Chi bộ học sinh đang phát triển mạnh và vững thì Hồ Văn Mịch bị bắt sau vụ ám sát Bazin . Lúc ấy , Hồ Văn Mịch đang mắc bệnh lao , thân thể gầy gò , nằm điều trị trong nhà thương Phú Doãn . Mật thám vào còng tay , đưa anh đi và Hội Đồng Đề Hình kết án 10 năm cấm cố . Nhưng anh mới ở tù được 3 năm thì mất ngày 8 tháng 4 năm 1932 tại Côn Đảo . Chi bộ học sinh từ ngày Mịch vào tù vẫn sinh hoạt đều đặn bởi Tổng Bộ còn hiện diện . Nhưng từ sau cuộc khởi nghĩa Yên Bái và nhất là sau khi Nguyện Thái Học bị bắt , các đoàn viên trẻ như đàn ong vỡ tổ , xẩy đàn tan nghé , hoang mang như những con thuyền giữa đêm khuya mà không còn nhìn thấy ánh sáng hải đăng . Họ phân tán , không dám họp nhóm như thường lệ . Gặp nhau ở trường ở lớp thì né tránh nhau vì trường nào cũng bị Tây gài mật thám thật nhiều ăn-ten chỉ điểm . Tình hình bi đát ấy làm Lê Hửu Cảnh hết sức thận trọng . Ông cần người để hoạt động , nhưng cái hào khí của 2 năm trước , đang bị bao phủ bởi một lớp mây đen sợ hãi khiến ông chẳng biết tin ai . Hở một tí là bị Pháp chặc đầu hoặc đày đi biệt xứ , nhất là khi cả đảng trưởng Nguyễn Thái Học cũng như những nhân vật thần tượng của giới trẻ đều không còn hiện diện . Bây giờ sang Hải Phòng tìm người hợp tác kinh doanh cũng vậy . Cảnh gặp muôn vàn vất vả , lại phải trốn tránh , thay đổi chỗ ở thường xuyên và cải trang liên tục . Giấc mộng đường dài phục hồi đảng của Lê Hửu Cảnh khó mà thực hiện được ! Từ Hỏa Lò , tin tức đưa ra cho biết : Ngày 17 tháng 6 , Nguyễn Thái Học và 12 đồng chí sẽ lên đoạn đầu đài . Người dân bấy giờ vẫn quen miệng dùng chữ thời phong kiến gọi là “xử trảm” !
Chiều ngày 16 tháng 6 , từ xà-lim dành cho những người lãnh án tù , nhóm tù nhân Quốc Dân đảng bị xích hai người làm một , dẫn ra khỏi Hòa Lò để ra ga Hàng Cỏ đi xe lửa lên Yên Bái . Nguyễn Thái Học đi ngang bất cứ phòng giam nào cũng nói thật lớn : - Vỉnh biệt anh em ! Chúng tôi đi trả nợ nước đây ! Cờ độc lập phải nhuộm bằng máu ! Tổ quốc còn cần đến sự hy sinh của con dân nhiều hơn nữa . Nước nhà thế nào cũng được độc lập tự do . Kính chào các anh em ở lại ! Ai nghe ông nói cũng bùi ngùi rơi lệ , kể cả những tù hình sự . Phó Đức Chính cùng những đồng chí khác cũng lập lập lại cái ý nghĩ của đảng trưởng , nhắn nhủ và từ biệt mọi người . Sở dĩ bên ngoài biết được là vì trong số những nhân viên cai ngục ở Hỏa Lò ,có người mang nặng thiện cảm với Quốc Dân Đảng nói chung và kính nể Nguyễn Thái Học nói riêng , đã tìm cách loan báo bản tin ấy từ mấy hôm trước . Ông ta báo với người giao liên của cô Giang : - Lúc đầu , Tây định kín đáo xử bắn thầy Học và các đồng chí của thầy ngay ở cổng Hỏa Lò để tránh mọi rắc rối . Nhưng quan Thống sứ bắt đưa lên Yên Bái vì hôm nọ đã xử trảm 4 người của Quốc Dân Đảng là nhóm Cai Hoằng , Cai Thuyết với hai nông phu ở pháp trường Yên Bái rồi . Quan Thống sứ bảo không có gì phải lo , vì sẽ có lính Lê Dương , lính Khố Xanh , lính Khố Đỏ , lực lượng cảnh binh và lính kín giữ trật tự ! Tối 16 sẽ đáp tàu hỏa lên . Tảng sáng hôm sau là hành quyết ! Người giao liên tất tả chạy đi báo cho cô Giang biết . Cô Giang sai anh ta chạy lại nhà Minh để tìm Lê Hửu Cảnh . Nhưng Cảnh đã đi Hải Phòng rồi . Minh theo người giao liên đến gặp cô Giang tại nhà của một đồng chí thuê buồng trọ ở phố Đỗ Hữu Vỵ , cửa bắc thành Hà Nội . Đỗ Hữu Vỵ là con của Đỗ Hữu Phương , nhân vật nổi tiếng trung thành với Pháp , mà người dân quen gọi là Tổng Đốc Phương . Nhất Sỹ , nhì Phương , tam Xương , tứ Lộc . Bốn người giàu nhất mịền Nam nhờ bổng lộc của Pháp . Con gái Tổng Đốc Phương lấy Hoàng Trọng Phu , Tổng Đốc Hà Đông , cũng là một nhân vật tay sai khét tiếng , từng vào nhìn mặt Nguyễn Thái Học ở Hỏa Lò vì hiếu kỳ Ba người con trai của Tổng Đốc Phương mang quốc tịch Pháp , người đầu làm đến đại tá trong quân đội Pháp , người kế làm chánh án của Pháp và bản thân Đỗ Hữu Vỵ là Đại úy không quân , tử trận trong đệ nhất thế chiến , được Pháp đặc tên phố ở Hà Nội . Sau này Đỗ Hữu Vỵ được đổi lại là Cửa Bắc , con phố nhỏ này có khá đông người tứ phương đến tạm cư , trong đó có nhiều người hoạt động cho cách mạng cả hai phía , Quốc Dân Đảng cũng như Cộng Sản . Trong căn buồng nhỏ ở trên gác , Minh thấy cô Giang nước mắt lưng tròng , đứng ngồi không yên . Cô hỏi Minh : - Anh Cảnh đâu ? Minh chớp mắt đáp nhỏ : - Anh Cảnh xuống Hải Phòng rồi ! Cô Giang im lặng . Minh ái ngại hỏi : - Chị có cần tôi xuống Hải Phòng tìm anh Cảnh không ? Cô Giang ngồi bệt trên sàn nhà , tựa lưng vào vách , y như cái hôm cô đến nhà Minh gặp Cảnh sau khi nghe tin Nguyễn Thái Học bị bắt . Cô quệt nước mắt và bảo : - Tôi hỏi thế thôi , chứ đã đến nước này thì anh Cảnh cũng chịu bó tay chứ làm gì được ! Vả lại , anh xuống Hải Phòng đã chắc gì gặp được anh ấy ngay . Chỉ còn có hai hôm nữa ! Cô bỏ bỡ câu nói , đầu gục xuống . Minh sớ rớ đứng bên cạnh , không bịết làm gì . Anh nhìn rõ tâm trạng của cô Giang. Trong giờ phút quá tuyệt vọng , cô muốn gặp Cảnh cùng các đồng chí khác chỉ để nhìn nhau mà cùng rơi lệ thôi , chứ làm gì được nữa ! Muộn quá rồi ! Một lúc sau , cô ngẫng lên lạnh lùng bảo Minh : - Anh đi với tôi lên Yên Bái !
Minh gật đầu hăm hở nói : - Chị muốn tôi đi đâu tôi cũng đi ! Anh Cảnh đã dặn tôi ở lại đây nếu chị cần gì thì tôi … đỡ chị một tay ! Huống chi chính tôi cũng mong muốn được chứng kiến giờ phút lịch sử của anh Học , của đảng ! Im lặng một chút , Minh cảm động tiếp : - Tôi nhớ cái đêm anh Viên giết Bazin , cũng chạy lại kể hết đầu đuôi với tôi và bảo tôi mai sau phải viết lại lịch sử đảng vì tôi là nhà báo duy nhất của đảng chưa bị đi tù ! Pháp trường Yên Bái còn quan trọng gấp vạn lần vụ Bazin . Tôi sẽ đi cùng chị ! Cô Giang không nói gì nữa , mắt mở trừng trừng nhìn qua cửa sổ . Mấy phút im lặng qua đi , cô quay lại bảo Minh : - Bây giờ anh về đi . Chiều ngày kia anh lại đây ! Lại sớm một tí ! Minh gật đầu : - Vâng ! Độ quá trưa thì tôi sẽ lại đây gặp chị . À . Nhưng mà tôi phải nói luôn . Tin đồn nhiều lắm chị ạ . Có người bảo tôi là Tây chỉ đưa những người tòng phạm lên Yên Bái thôi . Còn anh Học và anh Chính thì Tây đã xử bắn ngay trong Hỏa Lò rồi ! Minh muốn kể thêm một số tin đồn nữa mà giới nhà báo đang xầm xí mổ xẻ . Nhưng cô Giang xua tay nói : - Anh cứ về đi ! Trưa ngày kia anh lại đây . Tôi với anh đi Yên Bái ! Minh gật đầu chào và bước xuống thang gác . Từ ngày gia nhập Quốc Dân Đảng , đây là lần đầu tiên Minh được đi công tác chung với cô Giang , nên trong lòng anh rất xúc động , mặc dầu anh biết chuyến đi này hết sức nguy hiểm , có thể là một cuộc hành trình sinh tử đối với Minh . Anh ngạc nhiên là cô Giang không rủ ai , mà lại kéo có mình anh theo . Chắc là vì cô biết anh là người tín cẩn của Lê Hữu Cảnh . Từ giã căn gác trọ của cô Giang ở phố Đỗ Hữu Vỵ , Minh trở về căn phòng đìu hiu của mình , lòng xao xuyến hỗn độn , vừa lo âu vừa háo hức . Anh chưa biết ý định của cô Giang thế nào nên chẳng biết mang theo những gì . Anh ngồi xuống mép giường , lơ đảng lấy gói thuốc Mélia ra hút . Trong làn khói xanh đục , anh nhớ lại hình ảnh cô Giang đến đây lần đầu , ngồi bệt trên sàn nhà nức nở khóc vì Nguyễn Thái Học bị bắt . Rồi từ cô Giang , Minh miên man nghĩ đến Duyên và lòng thấy nao nao tội nghiệp . Duyên đã tìm đến với Minh , đã nằm trong cánh tay Minh để rồi từ giã chẳng biết bây giờ ở đâu . Với Minh thì quan hệ tình cảm giữa hai người không nghiêm trọng lắm , nhất là anh đang bị dày vò bởi viễn ảnh thê lương của đảng . Nhưng Minh biết , trên đường đời hôm nay và mãi mãi sau này , Duyên sẽ chẳng bao giờ phai mờ được hình ảnh của Minh trong tim . Chính trên chiếc giường nhỏ này , nằm bên Minh , Duyên đã tha thiết nói : - Dù mai sau có gặp lại anh hay không thì em cũng cứ xem như em đã có chồng rồi ! Câu nói chân thành làm Minh cảm động lắm , mấy đêm liên tiếp nằm một mình cứ thao thức nhớ đến Duyên . Nhưng nhớ thì nhớ chứ hy vọng tái ngộ thì khó khăn muôn trùng bởi thời này hầu như bất cứ ai dấn thân vào đường cách mạng đều khó thoát khỏi tù đày , hoặc có khi mất mạng . Xế trưa ngày 16 tháng 6 , Minh đến nhà cô Giang như đã hẹn trước . Anh chuẩn bị sẳn hành trang đơn giản cho chuyến công tác đặc biệt sắp tới . Chuẩn bị cả tinh thần cho cuộc mạo hiểm bên cạnh người phụ nữ mà anh hết sức cảm phục . Nhưng vừa thấy Minh thì cô Giang xua tay bảo : - Anh về đi . Tôi đi mình tiện hơn ! Minh há mồm ngơ ngác nhìn cô Giang . Chưa kịp hỏi tại sao cô đổi ý thì cô tiếp : - Tôi nghĩ lại rồi . Anh không nên đi ! Minh chì chiết : - Chị cho tôi theo chị chuyến này . Tôi muốn được nhìn anh Học và các đồng chí lần cuối . Cô Giang nhắc lại: - Tôi đi mình dễ xoay trở hơn . Dù sao mấy năm nay tôi cũng đã quen rồi . Anh về đi . Có cần gì thì tôi sẽ nhờ người liên lạc với anh ! Minh đứng sớ rớ một lúc rồi chia tay . Nhưng anh không về nhà . Anh ra thẳng sân ga Hàng Cỏ chờ cô Giang ngoài ấy . Trời còn sớm , nắng chưa tắt hẳn . Chung quanh Minh , đủ mọi thứ âm thanh hỗn độn vang lên . Tiếng còi tàu , tiếng rao hàng , tiếng nói chuyện , tiếng khóc trẻ con , tiếng quát nạt của đội xếp . Tiếng bước chân thình thịch đuổi theo một đứa ăn cắp vặt . Hoạt cảnh huyên náo này diễn ra hàng ngày nhưng chả bao giờ Minh chú ý cho đến hôm nay mới có dịp quan sát tỉ mỉ làm anh nảy ra ý định sẽ viết một bài phóng sự về đời sống ở nhà ga . Minh tạt vào một quán nước ngồi lẫn trong đám đông những người lao động vất vả quanh năm . Anh cũng ăn mặc nghèo nàn như họ , cũng đội cái nón vải cũ mượn của ông Sửu , nên không ai để ý . Anh sốt ruột nhìn quanh sân ga , định bụng lát nữa sẽ nài nỉ cô Giang cho đi chung lên Yên Bái . Ga Hàng Cỏ thành lập từ đầu thế kỷ , là một khúc rẽ quan trọng của thủ đô Hà Nội . (Ông Ngạn này , Hà Nội lúc bấy giờ đâu còn là thủ đô . Trình đình Nguyễn đóng đô ở Huế kia mà !!) Do nhu cầu phát triển kinh tế và chuyển vận quân sự , toàn quyền Paul Doumer đã xây dựng nhà ga cùng với cầu Sông Cái , thường được gọi là cầu Paul Doumer hoặc cầu Long Biên . Từ Hà Nội , các tuyến đường sắt nối liền biên giới Hoa Việt , trạm dừng ở Lạng Sơn , Lào Kay và tỏa đi Hải Phòng vào Vinh , sang Vientien và Nam Vang . Paul Doumer xuất thân là nghị sĩ của Pháp , làm toàn quyền Đông Dương từ năm 1897 cho đến 1902 , sau khi khánh thành ga Hàng Cỏ thì về nước . Sau này , ông làm tổng thống Pháp và bị ám sát chết năm 1932 . Năm năm toàn quyền Đông Dương cho ông nhiều kỷ niệm sâu sắt , được ông ghi lại trong cuốn Souvenirs .
Facebook
Twitter
