Chương 1
Quan viên chức sắc thấy chánh tông cố ý nhân nhượng đối với Minh , nên cũng ngồi im , không nạt nộ Minh nữa . Minh lễ phép trình bày :
- Bẩm cụ chánh ! Con đội ơn cụ chánh và các cụ có lòng quảng đại mà tha thứ cho con . Nhưng cụ chánh đã thương thì thương cho trót . Con xin nói một câu rồi con về ngay , không dám làm phiền các cụ . Bẩm cụ chánh , cụ lý và các cụ . Bên làng Thắng cương tỉnh Bắc ninh , có câu chuyện nầy mới xãy ra . Chuyện thật trăm phần trăm , con không dám thêm bớt . Con xin thề trên có các cụ , dưới có các ông các bà , con mà nói điêu con không nhìn thấy mặt trời nữa . Vâng , bà Kiên ở làng Thắng cương góa chồng , ở vậy nuôi con . Bảy tám năm không tai tiếng gì , bỗng bà có chửa và bị làng ngả vạ , y như chị Lụa đây . Bà phải bán cả nhà cửa ruộng vườn để lo bữa ăn khoán của làng , đãi tất cả mọi người , từ đứa bé ẫm ngửa !
Minh đang kể chuyện thì có người chen vào :
- Thì đúng rồi chớ còn gì nữa ! Chửa hoang mà lị !
Minh điềm tỉnh đáp :
- Giữa bửa tiệc , đang hầu rượu quan viên chức sắc thì bà ấy quay lại bảo đứa con bên cạnh : “ Con ơi , con vác cái vái của u về , để mình u thưa chuyện với các cụ “ . Vâng , đúng thế ạ ! Xin cụ chánh và các cụ bỏ lỗi cho . Bà Kiên vừa nói dứt lời , đứa con chưa hiểu gì thì bà ấy đứng ngay giữa đình tụt váy ra và đưa cho con , bảo nó mang về . Còn bà đứng tô hô ưỡng mãi bụng vào mặt các cụ , vỗ bồm bộp vào chỗ ấy và bảo :”Thưa các cụ , nhà cháu không mai mất sớm , cháu cứ tưởng cái nầy là của cháu thì cháu chơi . Hoá ra cái nầy là của làng thì xin rước các cụ , cứ việc đem về rồi muốn làm gì thì làm . Đây , nhà cháu xin trả lại các cụ !
Minh kể đến đây , cả sân đình cùng ồ lên , rồi người thì cười hô hố , kẻ thì che mặt lắc đầu . Những cô gái như Hậu như Duyên thì xấu hổ đỏ bừng mặt . Một ông bình phẩm :
- Gớm ! Con mẹ nào mà bạo thế ! Đến là tục tĩu !
Người khác cãi :
- Cậu ấy nói thế chứ đàn bà đâu lại có thứ đàn bà trơ trẽn đến thế ! Giữa bàn dân thiên hạ mà dám tụt váy ra hay sao ?
- Khiếp ! Các cụ đang nhấm rượu mà bà ấy dám dí mãi vào mặt các cụ !
Một ông ra vẻ hiểu biết , cố tình nói lớn cho mọi người cùng nghe :
- Cậu Minh cậu ấy kể đúng đấy ! Bà Kiên bên Thắng cương thì tôi biết ! Hiền lành như cục đất , quanh năm mò cua bắt ốc , nuôi con sống qua ngày chứ có làm gì ra tiền ! Nhưng mà ở đời , già néo đứt giây , tức nươc vỡ bờ ! Chức sắc trong làng dồn bà ấy vào đường cùng . Con giun xéo lắm cũng quần ! Bấc đắc dĩ bà ấy mới tụt váy ra giữa đình làng cho các cụ xấu hổ !
Có lẽ các cụ xấu hổ thật ! Chưa nhìn thấy bà Kiên tụt váy , chỉ mới nghe Minh kể , các cụ đã lúng túng cúi mặt nhìn nhau . Lợi dụng tình thế , Minh quay lại nói với đám đông :
- Ông bà nào không tin , xin cứ hỏi thẳng bên Thắng cương thì biết . Bà Kiên vẫn còn ở làng ấy . Nhưng cũng nhờ bà ấy bà tục ăn khoán đàn bà chửa hoang không còn áp dụng trong làng nữa !
Lý trưởng nhanh miệng đáp lại :
- Làng nào có phép của làng nấy ! Đây là Hải ninh , không phải là Thắng cương hay thắng nhu gì cả ! Mày đem chuyện làng khác ra kể ở đây làm gì ?
Ông phó lý , chú ruột của Minh mừng thầm vì thấy thằng cháu mình hỗn láo quá mà các cụ không nỡ trừng phạt . Ông thấy không nên để kéo dài cái trò dạy dỗ nầy , rũi các cụ nổi nóng thì sẽ phiền tới cả ông . Ông vội đứng lên , khẻ xá chánh tổng rồi nói :
- Tôi xin phép , trên có cụ chánh , cụ lý và các cụ , dưới có các ông các bà . Thằng cháu tôi nó trẻ người non dạ , nói năng thất thố làm buồn lòng các cụ . Nhưng ném chuột sợ vỡ đồ quý , nên các cụ cũng niệm tình bỏ qua cho nó , tôi xin hết lòng đội ơn . Thôi thì con dại cái mang , để tôi về nói lại với bố mẹ nó có nhời răn dạy nó …
Rồi ông phất tay đuổi Minh :
- Các cụ đã tha cho , sao không chào các cụ mà về đi , còn đứng đấy làm gì !
Ông trừng mắt nhìn Minh làm hiệu , nhưng Minh lại tiếp :
- Bẩm các cụ , các ông , các bà . Thế giới bây giờ đang thay đổi từng ngày mà chúng ta cứ bám lấy những hủ tục lỗi thời thì bao giờ mới tiến bộ được ! Các cụ , các ông , các bà thử nhìn xem : Chị Lụa đây , chồng bị làng bắt đi phu , dầm mưa giãi nắng , không may bị ốm mà mất đi . Chị Lụa một thân một mình , con còn ẳm ngửa , chạy ăn từng bửa không đủ . Có bán cả nhà đi cũng không dọn nổi một bửa cỗ mời cả làng này ! Các cụ đã dạy chúng con rằng : Miếng ăn là miếng nhục ! Có no béo gì một bửa cơm của người cùng đinh ! Thôi thì xin các cụ đại xá cho ! Mẹ con chị Lụa sẽ muôn đời đội ơn các cụ !
Minh vừa dứt lời , dân làng đã ồ lên tỏ vẻ đồng ý . Họ ủng hộ Minh trước hết là vì chưa bao giờ họ được chứng kiến một người thường dân dám đứng ra tranh luận với các quan viên chức việc trong làng . Cảm tình của đám đông dành cho Minh , làm các cụ đâm ra bối rối . Lý trưởng vớt vát :
- Nhưng nó ngủ với ai , sao nó không khai ra ?
Minh đáp :
- Thưa cụ lý . Chị ấy ngủ với ai thì sau khi sinh nở , con chị ấy chị ấy nuôi chớ cụ lý có nuôi đâu ạ ! Mà nói xin cụ lý bỏ qua cho , thà chị ấy cứ giữ kín còn hơn khai ra , có khi lại làm làng mình dở khóc dở cười !
Mọi người ồ lên nhất trí . Những tiếng cười sảng khoái cất lên , những cái đầu gật gù nhìn Minh cảm phục :
- Có ăn có học nó khác ! Cậu ấy nói cứng lắm . Các cụ không bẻ vào đâu được
Chánh tổng đứng lên tuyên bố giải tán để các cụ họp riêng , rồi sẽ cho dân làng biết sau . Người ta bu quanh lấy Minh và Lụa . Lụa cứ chấp tay xá mãi , cảm ơn Minh đã liều mình cứu cô thoát cơn hoạn nạn !
Quả nhiên từ đó các cụ lờ đi . Lụa khỏi phài bán nhà kàm tiệc . Chỉ có Minh là nổi tiếng như cồn , ai ai cũng khen ngợi . Riêng ông lý trưởng thì ấm ức lắm vì hai lý do : vừa mất bửa ăn , vừa tìm không ra thủ phạm ai đã ngủ với Lụa . Mối hận canh cánh ấy kéo dài đã hai năm , mãi đến nay lý trưởng mới nhận được chỉ thị từ trên tỉnh đưa xuống : Chờ Minh về đến nhà là bắt ngay về tội chống chính quyền bảo hộ !
Hôm nay nghe tin Minh bị bắt , Duyên bổng nhớ lại lời nhận xét của bố năm xưa khi bà Lương cứ muốn có ý gả Duyên cho Minh :
- Tính nết ngang tàng như nó thì rốt cục cũng chỉ mua lấy cái khổ vào thân thôi . Cái gương Cao-bá-Quát còn sờ sờ ra đấy !
Bất giác Duyên thở dài và càng cảm phục lời tuyên đoán của bố dù chưa biết đích xác Minh bị bắt về tội gì . Cô quay nhìn Tân và lo lắng cho anh , những người tân học mang đầu óc cấp tiến . Duyên nhớ lại năm ngoái , anh Tân cũng trở về với bộ mặt rất ưu tư , rồi nhân lúc hai chị em xay gạo ở đầu nhà , anh bảo :
- Vừa rồi , Hội đồng Đề Hình xử cụ Phan bội Châu , tuyên án khổ sai chung thân . Cụ là người yêu nước , nhưng hpong trào của cụ chắc đến đây là hết !
Lúc ấy , Duyên đã tò mò hỏi :
- Cụ Phan bội Châu là ai ? Anh quen cụ ấy à ?
Tân phì cười :
- Cô chả biết tí gì cả ! Anh làm sao mà quen được cụ ấy ! Anh như hạt các , còn cụ như sao Bắc đẩu ! Anh đến gần thế nào được !
Rồi nhân tiện Tân cắt nghĩa :
- Cụ Phan bội Châu một đời bôn ba tìm đường cứu nước khỏi ách nô lệ của Pháp . Cụ là tấm gương ái quốc sáng ngời hiện nay !
Hai chị em nghe vậy thôi chứ không quan tâm lắm vì cụ Phan nào đó hoàn toàn là người xa lạ đối với họ . Nhưng hôm nay , tin Minh bị bắt thì lại khác . Minh là một người quen , dù không thân , nhưng gặp nhau quá nhiều lần trong làng , nhất là có thể nên duyên với Duyên . Cho nên cái tin ấy làm hai cô suy nghĩ rất nhiều , như mất một người thân .
Cả ba chị em cùng ngồi yên lặng cùng nghe ông anh cả nói ra những điều rất mới mẻ mà họ chưa nghe ai nhắc đến bao giờ . Bàng bạc trong những chuyện anh kể , anh luôn luôn hướng về đểm chính là nổi đau của những người dân mất nước . Xa xôi hơn , anh đề cập đến những nhà tư tưởng lớn của Pháp như Jean Jacques Rousseau hay Montesqueieu và cuộc đại cách mạng 1798 giành lại dân quyền cho quần chúng . Giọng Tân hết sức say sưa nhưng lắm khi không giấu được nỗi ngậm ngùi .
Trong nhà bổng có tiếng gọi lớn của ông Lương :
- Chúng mày đâu cả rồi ? Hoàn ơi !
Duyên đang ngồi bên Hậu đứng bật dậy , vừa chạy vừa đáp :
- Dạ , con vào ngay . Bố cần gì đấy bố ?
Trong phòng khách , tức là gian giữa của căn nhà , có bàn thờ tổ tiên , ông Lương đang tiếp khách , một người khách rất thân mà hầu như tuần nào cũng ghé đến đây với áo dài khăn xếp gọn gàng . Duyên khoanh tay cúi đầu :
- Cháu chào bác Tú ạ !
Khách không nhìn lại , thản nhiên đáp gọn :
- ừ , cháu !
Ông Lương bảo :
- Pha cho bố ấm chè mới . Bưng ấm xuống , bỏ hết bã chè , cọ sạch đi rồi hẵng pha . Mà nước phải thật sủi , nhe chửa ?
Duyên nhè nhẹ xếp bộ tách và cái ấm vào khay để bưng ra giàn nước . Cô nghe ông Tú nói với bố cô :
- Tiên sinh cứ tin tôi đi . Vua Khải Định lấy 12 vợ , nhưng không có con . Hoàng tử Vĩnh Thụy là con người khác ! Người trong hoàng cung nói ra ngoài là vua Khải Định không thícch đàn bà !
Ngừng một chút , ông Tú chép miệng than :
- Làm vua mà không thích đàn bà thì phí quá !
Ông Tú là một nhà nho mà nhắc đến “thiên tử” với giọng cười cợt thì đủ biết ý niệm tôn quân đã đến lúc suy tàn rồi . Thậm chí khi Khải Định mừng lễ tứ tuần , một danh sĩ miền Nam là Hùynh khúc Kháng từng làm thơ gọi vua là “thằng” , cho cho thấy vua không còn là biểu tượng của quyền uy tuyệt đối nữa một khi vua chấp nhận làm tay sai cho ngoại bang :
Ai về địa phủ hỏi Gia Long
Khải Định thằng nầy phải cháu ông ?
Bảo hộ trau dồi nên tượng gỗ
Vua thời còn đó , nước thời không !
Duyên bưng khay trà quay ra . Hậu trông thấy chạy lao lại phụ em để còn mau mau nghe Tân kể chuyện tiếp . Chả mấy khi anh em đầm ấm như thế nầy .
Bốn anh em đang miên man kể chuyện thì đến lượt bà Lương từ ngoài cổng cầm cái roi tre đi vào . Trong làng nhiều nhà nuôi chó , nên hễ cứ bước ra đường là bà phải thủ một cây roi cho yên trí . Từ ngoài cổng , nhìn thấy đàn con tụ tập đông đủ dưới mái hiên đầu nhà , bà vui lắm . Bà vẫn hãnh diện là con cái bà gắn bó chặc chẽ chứ không như nhiều gia đình khác , hơi một tí là anh em cãi nhau ầm ĩ . Bà đi nhanh lại , nhìn duyên và nhập đề ngay :
- Cậu Minh con bác Truyền bị bắt rồi ! Khổ thân ! Chả biết cậu ấy làm gì mà đến nông nỗi ! Năm ngoái bị đuổi học . Năm nay bị bắt ! Nghe nói cậu ấy vừa ở Hà nội về thì lý trưởng dẫn người ập vào bắt . Chắc là có lệnh lâu rồi !
Cậu út Hoàn lên tiếng :
- Chúng con biết rồi mẹ ạ ! Con vừa ở ngoài đình về . Chính con nom thấy mà . Con với mấy đứa nữa đi theo anh Minh ra tận đầu làng . Anh ấy bị trói mà vẫn cứ nói cứ cười ! Cụ lý cầm roi đuỗi mãi chúng con mới chịu về !
Bà Lương lo âu bảo Tân :
- Từ nay con làm gì cũng phải cẩn thận . Đứa nào rủ rê vào hộii nầy hội kia , con phải lánh xa ngay không thì có ngày mang họa vào thân ! Ăn nói cũng phải giữ gìn mồm miệng ! Hễ nghỉ học là về thẳng nhà , chớ có lang thang ở Hà nội . Mẹ nghe dạo nầy thanh niên bị bắt đông lắm ! Nhớ đấy !
Tân cười trấn an mẹ
- Vâng , con nhớ rồi . Bố cũng mới bảo con như thế !
Cái tin đồng bà Lương vừa nêu ra là một sự thật . Trong hai năm 1925 và 1926 , mật thám Pháp và tay sai càn quét mạnh mẽ , thả những mảng lưới lớn , đưa vào tù bao nhiêu người trẻ đầy nhiệ huyết . Họ thuộc đủ mọi đảng phái như Phục Việt , Việt nam cách mạng đảng … Riêng trường hợp của Minh thì không có chân trong bất cứ tổ chức nào . Những hoạt động của anh hoàn toàn do lòng yêu nước thúc đẩy mà thôi . Khi cụ Phan bội Châu bị bắt từ Thượng hải đưa về hỏa lò Hà nội , cả một làn sóng sôi sục khắp nơi hướng về cụ . Đến ngày cụ ra tòa , tháng 11 năm 1925 , học sinh sinh viên từ các trường xa xôi hẻo lánh cũng đều biết tin , nhờ báo chí và nhờ các thầy giáo khi giảng bài đã đứng hẳn về phía cụ , coi cụ như tấm gương của lòng ái quốc . Đủ mọi tầng lớp quần chúng kéo nhau đến tòa . Thậm chí bạn hàng chợ Đồng xuân còn nghỉ buôn bán để rủ nhau đi . Điện tín khắp nơi gởi về tòa án Hà nội xin ân xá cho cụ Phan bội Châu . Một trong những sinh viên hăng hái nhất trong cuộc vận động nầy là Minh . Anh bị đuổi học từ đó vì nhà trường kết án anh làm loạn . Nghỉ học , nhưng anh ít về Hải ninh.
Báo chí Hà nội lúc ấy chỉ có vài tờ như Trung bắc Tân văn , Thực nghiệp dân báo . Anh mon mem nhờ người giới thiệu anh đến tòa sọan xin cộng tác , vì đó là con đường hữu hiệu để mở rộng tiếng nói . Họ không nhận Minh vào làm thường trực , nhưng hứa sẽ đăng những bài anh viết .
Cụ Phan bội Châu vào tù , nỗi buồn trong lòng người chưa nguôi thì tháng 3 năm sau , 1926 , cụ Phan chu Trinh tạ thế ở Sài gòn . Hung tin đưa ra bắc rất nhanh . Khắp nơi đều làm lễ truy điệu . Minh lại đứng đầu cuộc vận động nầy mặc đầu anh đã bị cảnh cáo cấm tụ tập đông người . Lễ truy điệu Phan chu Trinh diễn ra khắp nơi , có chỗ công khai , có nơi kín đáo , có người bị bắt , có người được mật thám ngơ đi . Riêng Minh thì thực dân không tha vì trong lễ truy điệu , anh đã phát tờ truyền đơn in lại lời cụ Phan bội Châu nói với quan tòa “Tôi là người nước Nam , tôi biết yêu nước tôi . Tôi muốn đánh thức dân tộc Việt nam …” Trong đám đông dự lễ truy điệu , biết bao nhiêu tay sai mật thám trà trộn vào và Minh đã đưa truyền đơn cho cả những người đó . Chúng không bắt anh tai chỗ vì sợ phản ứng bất lợi trước đám đông . Chúng theo dõi và chỉ thị địa phương , chờ anh về là tóm liền .
Việc Minh bị bắt đối với bà Lương tất nhiên là một tin buồn vì hai gia đình quen biết nhau . Lát nữa đây , bà sẽ cùng chồng sang hỏi thăm một tiếng cho đúng thủ tục xã giao . Ngày trước , hai gia đình có bàn đến chuyện kết tình thông gia , để Duyên về nâng khăn sửa túi cho Minh sau khi anh tốt nghiệp . Nhưng bà Lương biết rõ việc ấy không thành bởi những chàng thanh nĩên từ nhà quê ra Hà nội học
Thường bị biến chất hoàn toàn , ít khi còn muốn lấy vợ ở quê nhà nữa . Bà không trông mong gì ở Minh mà chính Duyên cũng dẹp hẳn niềm hy vọng để về sau khỏi thất vọng . Nhà bà tuy nghèo , nhưng được phần đông dân làng trọng vọng chỉ vì họ quí cái danh nhà giáo của ông Lương và vì có thêm Tân đi học tận Hà nội . Chính vì thế , hai cô con gái bà được nhiều gia đình để ý , mặc dầu nhan sắc của hai cô chỉ ở mức trung bình .
Nghe mẹ nói về Minh , Duyên mơ màng nhìn xuống ao . Qua khóm tre thưa có những thân nhỏ uốn cong la đà chạm tới mặt nước , mấy con vịt đang nhàn hạ bơi lội , thỉnh thoảng chúi đầu xuống bắt cá . Duyên nhớ lại năm ngoái bất thần Minh đến thăm bố cô . Lúc ấy , hai chị em đang ngồi chẻ củi trong bếp , thoáng thấy Minh từ cổng đi vào , Hậu giật mình buông con dao và vỗ vào lưng Duyên :
- Ai như anh Minh kìa !
Duyên trố mắt nhìn ra rồi kêu lên nho nhỏ :
- Đúng rồi ! Anh ấy chứ ai ?
Cùng với câu nói đó , mặt cô đỏ bừng , vừa vui mừng vừa xấu hổ . Cô lấy làm lạ là mấy năm nay cô không còn nghe thấy bố mẹ nhắc đến chuyện lứa đôi của cô và Minh nữa , sao bổng hôm nay Minh lại đến ? Thanh niên tân học ít ai muốn lấy vợ nhà quê ! Bà Lương thường bảo thế cho nên bà có ý bỏ cuộc .
Nhìn thấy Minh bước vào sân , cả Hậu và Duyên cùng nhớ ngay đến câu chuyện chửa hoang của Lụa năm ngoái . Lụa đã sinh con , và điều bí mật lạ lùng là đến giờ nầy vẫn chẳng ai biết bố của đứa bé ấy là ai ?
Hậu giục Duyên đi rửa mặt thay quần áo vì sợ ông Lương sẽ gọi Duyên bưng nước lên nhà . Duyên ngượng ngùng đứng dậy , vòng phía sau bếp ra giàn nước rồi vào buồng thay cái yếm trắng và cái váy mới . Đứng chải tóc trong buồng , cô nghe tiếng Minh chào ông Lương ở gian giữa . Cô nhìn qua kẽ vách ghép bằng nan tre , thấy Minh năm nay gầy hơn năm ngoái .
- Lạy thầy ạ ! Thầy vẫn mạnh khỏe đấy chứ ạ !
Minh vốn người bạo dạn , ăn to nói lớn ngay từ thuở còn bé . Ông Lương ngồi ở bàn , đang xếp lại bộ chén cổ , ngạc nhiên thấy cậu học trò cũ bước vào . Ông vui vẽ hỏi :
- Anh nghĩ hè rồi đấy ư ? Vào đây uống cốc nước với thầy !
Minh kéo ghế ngồi , miệng nói “Con xin phép thầy “ rồi thản nhiên đáp câu hỏi của ông Lương :
- Bẩm thầy đã nghỉ hè đâu ? Nhưng con đã bị đuổi học rồi thầy ạ !
Ông Lương đang cầm cái se điếu , suýt nữa đánh rơi xuống đất . Ông sửng sốt hỏi lại :
- Anh bị đuổi học à ? Sao thế ? Thầy nghe nói anh học giỏi lắm cơ mà !
Rồi ông ngẩng lên , hướng xuống bếp gọi lớn :
- Chúng mầy đâu ? Duyên ơi ! Pha nước . Nhà có khách !
Nghe bố giục , Duyên rón rén từ buồng ngủ bước xuống bếp . Cô nghe tiếng Hậu vọng lên :
- Vâng ! Con bưng lên ngay !
Ngoài phòng khách , ông Lương nôn nóng hỏi lại :
- Sao anh lại bị đuổi ?
Minh cười thoải mái :
- Bẩm , con vận động bãi khóa để phản đối thực dân Pháp xử án cụ Phan bội Châu ạ !
Ông Lương chớp mắt không nói gì . Tuy không bày tỏ ý kiến , nhưng trong lòng ông vừa nhen nhúm chút nể phục . Tính khí của Minh thì ông không lạ , lúc nào cũng muốn làm chuyện khác đời . Ông lẩm bẩm nói một mình :
- Hồ mã tê Bắc phong . Việt điểu sào nam chi . Phan tiên sinh đổ đầu kỳ thi hương năm Canh tý , tức là đã cách đây 25 năm . Tuy thành đạt nhưng tiên sinh không màng công danh , chỉ bôn ba tìm đường cứu nước !
Minh bụột miệng chen vào :
- Bẩm thầy ! Quả đúng như thế đấy ạ !
Ông Lương nhìn Minh hỏi :
- Thế bây giờ anh định làm gì ?Về ở nhà luôn sao ?
Minh cười :
- Bẩm thầy con cũng chưa biết ạ !
Vừa lúc ấy Duyên bưng khay nước lên , bước đi chầm chậm , ngượng ngùng cúi đầu chào Minh :
- Anh sang chơi ạ !
Minh khẽ nhón người đứng dậy , nhưng không đứng hẳn , chỉ lom khom cho ra vẻ lịch sự rồi lại ngồi xuống ngay :
- Chào cô Duyên , tôi mới về , sang chào thầy !
Duyên đặt ấm chén trên bàn rồi bước lui ra cửa và xuống bếp với chị . Một lúc sau , hai chị em thấy ông Lương tiễn chân Minh xuống tận sân . Duyên đứng dậy , nép sau cửa bếp trông theo , mãi đến khi Minh ra khỏi cổng Duyên mới vào buồng thay lại bộ quần áo cũ để tiếp tục chẻ củi .
Rồi từ đó , một năm qua , Duyên không gặp lại Minh , cũng chẳng có một lời nào nhắn hỏi . Chuyện quan hệ tình cảm giữa hai người coi như không còn gì . Anh chàng bị đuỗi học nhưng không về Hải ninh , cứ lang thang trên tỉnh . Cho đến hôm nay Minh mới về thì bị bắt ngay tại nhà . Minh bị bắt , làm bà Lương lo sợ , dặn đi dặn lại Tân phải hết sức cẩn thận và Tân dĩ nhiên cũng phải hứa cho mẹ an lòng .
Bà Lương bỏ vào nhà . Bốn anh em lại tiếp tục câu chuyện dở dang . Hậu cầm cuốn sách của Tân , lật qua lật lại nhưng không biết đọc . Tân nhìn các em chợt nãy ra một ý định táo bạo , liền hỏi :
- Các em có thích đọc chữ quốc ngữ thì anh dạy cho ! Biết chữ rồi thì truyện gì cũng đọc được , chả cần phải người khác kể cho mình nghe nữa !
Như một phản ứng tự nhiên , Hậu đưa mắt nhìn vào nhà , sợ bố nghe được cái đề nghị cấm kỵ của Tân . Nhưng dĩ nhiên ông Lương không nghe thấy , bởi ông ngồi ở phòng khách , đang chúi đầu vào bàn cờ tướng . Niềm vui duy nhất của ông trong quãng đời còn lại là đánh cờ với người bạn học cũ cùng hoàn cảnh , đó là ông Tú Nhân . Mượn quân cờ để quên thế sự , như người uống rượu tiêu sầu .
Chữ Nho đã chính thức bị triều đình bãi bỏ từ năm 1919 để thay vào đó bằng chữ Pháp và chữ quốc ngữ . Bãi bỏ chử nho thì cái công đèn sách bao nhiêu năm cũa những người như ông Tú Nhân , ông giáo Lương , đều đổ xuống sông hết ! Bởi vậy , hai ông thường gặp nhau để tâm sự , để trách cứ cuộc đời “thương hải biến vi tang điền” lắm khi làm hai ông rướm lệ !
Ngoài đầu nhà , Hậu hồi hộp nói nhỏ với Tân :
- Thằng Hoàn thì nó biết đọc biết viết rồi . Chỉ có hai đứa chúng em là con gái . bố cấm học chữ , sợ làm bại hoại gia phong . Nếu anh dạy chúng em thì phải giữ kín . Bố biết thì bố đánh chết !
Duyên dí ngón tay vào trán Hoàn và bảo :
- Ăn thua là mày ! Cái mồm mày cứ oang oang lên , bố biết được thì chúng tao ốm đòn !
Tân trấn an :
- Bắt đầu từ ngày mai , mỗi ngày anh dạy vài chữ . Nhanh lắm . Có khi chỉ một hai tháng là đọc được ! Bố không biết đâu ! Khi anh đi rồi thì Hoàn thay anh dạy cho các chị !
Cả hai cô đều phấn khởi gật đầu . Phấn khởi vì nhìn trước thấy rằng họ là những cô gái đầu tiên ở Hải ninh biết đọc biết viết . Hai cô sẽ có thể tự đọc truyện mà chẳng cần nhờ tới ai kể lại . Biết bao nhiêu người trong làng hễ có việc phải viết lá đơn , đều cạy cục đến nhờ ông Lương hoặc Tân viết giúp . Chỉ nay mai Hậu hoặc Duyên sẽ thay cha và anh làm công việc đó cho dân làng . Cái viễn ảnh một cô gái quê cầm cuốn sách đọc là điều mà cả hai chị em đều thấy vừa kêu sa vừa lãng mạng .
Tân nhắc lại :
- Muốn học thì phải đóng sách , phải mua bút !
Thờ bấy giờ , tập vở hầu như chưa có ở Hải ninh , vì hàng xén có bày bán chắc cũng chả ai mua . Họ chỉ bán những xấp giấy rời để người ta viết thư hay làm đơn . Trên huyện trên tỉnh mới có trường , giấy bút bán dưới nầy làm gì ! Bởi vậy , muốn có ngay một cuốn vở để tập viết thì phải mua những tờ giấy rời , lấy kim chỉ đóng gáy lại . Cậu út Hoàn bảo hai chị :
- Tạm thời chưa có giấy thì lấy lá chuối non mà tập viết cũng được . Lật úp tàu lá chuối xuống , lấy cái que mà viết lên thì cũng rõ chả thua gì viết trên giấy !
Tân cười dễ dãi :
- Thế cũng được . Dạo còn bé , anh cũng hay vẽ trên tàu lá chuối . Nhưng trước sau gì cũng phải sắm giấy bút mới học nhanh được . Bút mực và cả bút chì nữa !
Duyên hăng hái đáp :
- Sáng mai em chạy ra chợ . Hôm nay thì cứ thử tạm dùng lá chuối cũng được !
Facebook
Twitter
