Lớp cắt may giải tán được ít lâu thì Tân đưa người của tổng bộ về làm lễ kết nạp Hậu và Duyên . Buổi lễ đơn giản ở đầu nhà . Hai chị em lần lượt giơ tay đọc lời thề và từ đó chính thức trở thành người của đoàn thể . Hai tiếng Cộng sản được nhắc đi nhắc lại nhiều lần với cái lý tưởng cao đẹp là đánh Tây và san bằng bất công xã hội . Tuy nhiên , hai tiếng ấy đối với chính quyền cũng như quần chúng thời bấy giờ , vẫn còn là cái gì kỳ bí , ghê rợn mà Hậu và Duyên không được quyền nhắc đến công khai . Giờ này họ chỉ là đoàn viên của Thanh Niên Cách Mệnh Đồng Chí Hội mà thôi . Với Hậu và Duyên lúc này , cứ đuổi được Tây là mãn nguyện rồi . Hậu được chỉ thị làm bí thư chi bộ Hải Ninh , chi bộ chỉ có hai người là Hậu và Duyên . Hậu hứa với tổng bộ là sẽ phát triển đảng viên trong số những học viên mà Hậu tin rằng đã đứng hẳn về phía Hậu .
Một buổi chiều , lý trưởng khệnh khạng chống gậy đến nhà Hậu . Lúc ấy , hai chị em đang gánh nước dưới ao lên , tưới những luống rau mới trồng . Nhìn thấy lý trưởng , lại có cả trương tuần đi theo , Hậu và Duyên cùng tái mặt vì đoán chắc có đứa nào đã tố giác hai chị em chính thức tuyên thệ vào hội kín . Điều này vô lý quá bởi chỉ có bốn người biết là Tân , Hậu , Duyên và đồng chí đại diện Tổng bộ . Hậu nói nhỏ với em :
- Dù lão hạch hỏi đến đâu cũng dứt khóat không nhận !
Duyên khẻ gật đầu . Lý trưởng đi thẳng lại vườn rau . Hai chị em vội buông thùng nước , làm ra vẽ bình thản , cất tiếng lớn :
- Chào cụ lý ạ ! Cụ đến tìm bố mẹ cháu có viện gì không ạ ?
Lý trưởng hách dịch đáp :
- Tao không tìm bố mẹ chúng mày ! Tao tìm chúng mày chứ gặp ông bà giáo làm gì ? Tao hỏi chúng mày : Lớp may vá đang đông học trò sao lại nghỉ ? Chúng mày định giở trò gì nữa đây ?
Hậu thở phào nhẹ nhõm . Câu hỏi của lý trưởng chứng tỏ ông chưa biết gì về việc hai chị em gia nhập hội . Hậu thoải mái đáp :
- Bẩm cụ lý , chúng cháu có giở trò gì đâu ? Chẳng qua vì bố cháu thấy người ra vào ồn quá , nên bảo cháu giải tán ! Với lại mẹ cháu tiếc mấy sào ruộng bỏ hoang , chả có người làm , nên bắt chúng cháu nghỉ !
Lý trưởng gật gù :
- Nghĩa là chúng mày quay về làm ruộng ?
Duyên chen vào :
- Vâng . Chúng cháu không làm ruộng thì biết làm gì mà sống ?
Lý trưởng hài lòng nói :
- Được ! Nhưng nghe tao bảo đây này : Bận sau , hễ muốn mở lớp học , bất cứ là lớp học gì , cũng phải xin phép tao trước . Tao thuận thì mới được làm . Phép nước bây giờ nghiêm ngặt lắm , không phải chuyện đùa ! Bất tuân là tao gông cổ hết . Nghe chửa ?
Hai chị em chưa kịp đáp thì trên hè có tiếng nói của ông Lương :
- Ông lý sang bao giờ thế ? Mời ông lên nhà uống cốc nước đã !
Lý trưởng quay lại đáp :
- Ông giáo ! Tôi vừa sang , nhưng vội lắm phải đi ngay . Tôi chỉ hỏi hai cháu mấy câu !
Rồi ông vừa bước lại thềm vừa than :
- Ngày nào cũng công văn trên tỉnh trên huyện gửi xuống , nhắc nhở về hội kín . Thời buổi bây giờ giặc giã trà trộn khắp nơi , ông giáo nên bảo ban các cháu , đừng để kẻ lạ dụ dỗ , có ngày khổ vào thân ! … Thôi , tôi về đây !
Dứt lời , lý trưởng ngoắc tay gọi trương tuần rồi cùng bước ra cổng !
Hai chị em nhìn theo cái dáng oai vệ của lý trưởng khuất dần ngòai ngõ . Hậu thở phào nhẹ nhõm , nhìn Duyên cười rồi tiếp tục tưới nốt mấy luống rau còn lại .
Hai tháng sau , tổng bộ yêu cầu mở một quán nước ở đầu làng để làm chỗ liên lạc . Hậu xin phép mẹ , nhưng bà Lương nhất định không cho , vì với bà , con gái đang tuổi lớn , ngồi bán quán chỉ để người ta chọc ghẹo chứ chả có lợi ích gì . Bà bảo :
- Già như tao , bất đắc dĩ chẳng biết làm gì thì mới mở quán nước ! Chúng mày mười chín hai mươi tuổi đầu , thiếu gì việc mà phải ngồi phơi mặt bên lề đường ? Giỏi lắm ngày bán vài bát nước , chả bõ !
Hai cô đành vâng lời mẹ , bỏ ý định mở quán nước . Cuộc sống lại bình thường như cũ . Tân trở về Hà nội . Hậu và Duyên quay lại với đồng ruộng nhưng lúc nào cũng tìm dịp vận động quần chúng , đặc biệt là trong giới phụ nữ nông thôn .

Dòng đời cứ lặng lẽ trôi . Mọi chuyện vẫn diễn ra êm ả trong làng Hải Ninh thì bỗng một hôm ông giáo Lương được thư của nhà trường gửi về , cho biết Tân đã bỏ học cả tháng trời . Tin ấy như một gáo nước lạnh hắt vào mặt ông bà Lương . Chỉ có Hậu và Duyên đóan chắc Tân đã được doàn thể giao công tác đi xa . Còn ông bà Lương thì thấy cả một lớp mây đen trùm xuống gia đình . Ông Lương thay đổi hẳn tính nết , suốt ngày bẳn gắt bực bội . Tân đang là niềm hãnh diện của cả nhà , bỗng dưng biến mất khỏi trường học . Bà Lương khóc hết nước mắt , bỏ ăn bỏ ngủ cả mấy ngày , rồi cùng Duyên xuống tận Hà nội dò la tin tức . Dĩ nhiên chẳng ai biết Tân đi đâu . Hỏi thăm cả sở Cẩm cùng các nhà giam , đều không thấy tên Tân . Trần Khải ở trường , biết mẹ con Duyên lên tìm Tân . Nhưng anh cũng lánh mặt , không muốn bà hỏi lôi thôi . Ngày ngày ở nên mẹ , Duyên đau đớn xé gan vì tiếng khóc thảm sầu và những lời than trách của mẹ . Cô chỉ biết lựa lời an ủi chứ không thể nào cho mẹ biết tin tức về Tân . Hai mẹ con thất thểu trở về làng . Bà Lương đi lễ chùa khấn vái , nhờ bao nhiêu thầy bói dò tìm xem Tân còn sống hay đã chết , nhưng đều vô ích . Cả nhà lúc nào cũng bao phủ cả một màu tang ngất trời .
Đã thế , lý trưởng lại khệnh khạng vát batoong đến tận nhà hạch hỏi vì nhà trường tình nhi Tân theo hội kín , báo cho sở Cẩm và sở Cẩm thông tri về địa phương , bắt lý trưởng phải điều tra .
Hôm ấy , cơm chiều vừa dọn ra hè thì lý trưởng nghênh ngang bước vào cổng và lên tiếng ngay từ dưới sân :
- Ông giáo có nhà không ?
Năm cái đầu cùng giật mình trông ra . Ông Lương , bà Lương cùng buông đũa đứng dậy . Hậu thì bưng ngay mâm thức ăn xuống bếp , Duyên bưng nồi cơm chạy theo . Dẹp bữa ăn là vì cả nhà biết sẽ phải tiếp khách lâu và hơn thế nữa , vì bửa ăn quá thanh đạm , chỉ có dĩa rau lang luộc chấm tương , thêm quả cà nén thái mỏng để ăn chung với nước rau luộc . Chẳng phải riêng gia đình ông Lương , mà hầu hết mọi người đều không ai muốn cho ai thấy mình ăn uống quá đơn giản !
Ông Lương bước xuống thềm đón khách :
- Ông lý vào chơi sơi nước ! Có việc gì mà ông lý phải lặn lội đến vào giờ này ?
Đối với ông Lương , lý trưởng có phần nể nang , chứ gặp người khác mở mồm ra là ông quát mắng ngay , dù thật sự nhiều khi chẳng cần phải lớn tiếng . Dường như có một thói quen của chế độ phong kiến là hễ đã đóng vai quan quyền thì bắt buộc phải hống hách ! Cho nên dân làng ít khi được nghe ông lý nói chuyện bằng giọng bình thường .
Lý trưởng theo ông Lương vào nhà , dựng cây gậy sát vách , tự động kéo ghế ngồi và nói :
- Cậu Tân đang học , bỏ đi đâu , ông giáo biết không ?
Ông Lương biết mình không thể giấu được chuyện Tân bỏ học , nên đành khai thật :
- Tôi với bà nhà cũng đang nẫu ruột vì nó cả tháng nay ! Nào có biết nó đi đâu ! Nhà tôi lên tận Hà nội tìm thì nghe bảo là nó đi hát cô đầu rồi mê mẩn , bỏ học luôn !
Lý trưởng nhìn ông Lương ngờ vực rồi hỏi tiếp :
- Thế từ hôm bỏ học đến bây giờ , cậu ấy có về lần nào không ?
Ông Lương lắc đầu chán nản :
- Có thấy tâm hơi gì đâu , ông lý ?
Lý trưởng kết luận :
- Ông giao với tôi là chỗ quen biết , cho nên tôi chả muốn nói nhiều . Nhưng phép nước thì tôi phải làm ! Ông giáo nên bảo cậu ấy , tuổi trẻ nhiều khi nông nổi . Ăn học thành tài mà ra giúp nhà giúp nước , chứ nghe theo người ta dụ dỗ mà đi làm giặc thì rồi có lúc hối không kịp
Dứt lời , ông lý đứng ngay dậy , không để ông Lương kịp phân trần :
- Thôi , tôi về đây ! Ông giáo nhớ những lời tôi dặn . Đừng để về sau khó nhìn mặt nhau !
Nữa năm sau , bà Lương hoàn toàn tuyệt vọng , ông Lương như người á khẩu , ít mở miệng nói năng , suốt ngày chỉ đăm chiêu ngồi trong nhà nhìn mong lung ra sân , mặt mũi phờ phạc , ruồi đậu mép cũng không thèm đuổi . Cũng giống như đa số các bậc cha mẹ trên cả nước , ông Lương luôn luôn quí con trai hơn con gái , bởi con trai nối dòng , con gái sẽ về nhà khác . Huống chi ông chỉ có hai người con trai mà Tân thì thông minh tuấn tú , vượt hẳn thằng út Hoàn suốt ngày nghịch ngợm . ở Hải Ninh , con trai cùng cở với tuổi Hoàn , lắm đứa đã có vợ . Riêng Hoàn thì vẫn chỉ say mê thả diều , trèo cây bắt tổ chim hay xuống ao câu cá . Ông Lương thấy rõ chỉ có Tân là nối được nghiệp nhà , làm rạng rỡ dòng họ Vũ của ông ở Hải Ninh . ấy thế mà tự dưng niềm hy vọng ấy lại biến mất . Ông như tê liệt cả nửa người vì không biết ăn biết nói thế nào với xóm làng ! Có lúc buồn quá , ông đã phải thốt ra với vợ :
- Thà nó chết quách đi , tôi với bà còn biết là nó chết ! Đằng này nó đi như thế thì cũng như đã chết , mà mình lại không biết nó chết ở đâu !
Nghe những lời cay đắng ấy , bà Lương chỉ biết cúi đầu gạt lệ .
Một buổi chiều nhá nhem tối , cả nhà vừa ăm cơm xong . Hậu và Duyên đã dọn mâm xuống bếp . Ông bà Lương còn ngồi lại trên hè uống nước xỉa răng . Thằng Hoàn vào buồng lấy guốc xuống ao rửa chân trước khi lên giường . Trăng thượng tuần đã xuất hiện thấp thoáng sau ngọn tre , nhưng vì trời còn mờ sáng nên cái lưỡi liềm màu vàng ấy chưa rõ nét . Duyên từ dưới bếp cầm cây đèn dầu lên đặt trước mặt bố mẹ rồi vào nhà bưng cái điếu bát ra cho ông Lương theo thói quen mỗi khi ăn tối xong . Vừa đặt điếu xuống chiếu , cô giật mình ngẩng lên , mở to đôi mắt nhìn ra cổng vì có bóng người vừa bước vào . Lý trưởng lại đến hoạnh họe bố mẹ cô chăng ? Chắc không phải , vì lý trưởng có thói quen hễ vào nhà ai là lớn tiếng ngay từ ngoài cổng ! Cô từ từ đứng dậy , há mồm chờ đợi . Cả ông Lương và bà Lương cũng vừa trông ra . Bóng người đàn ông thất thểu bước một cách xiêu vẹo . Duyên đăm đăm theo dõi rồi ấp úng kêu lên :
- Mẹ ơi ! Bố ơi ! … Ai như anh Tân con ! … Đúng rồi , mẹ ơi ! Anh Tân con về !
Cùng với câu nói ấy , Duyên chạy lao ra và hét lên :
- Anh Tân , mẹ ơi ! Chị Hậu ơi ! Anh Tân về !
Thằng Hoàn từ dưới ao nghe tiếng Duyên , quăng cả guốc chạy vọt lên la lớn :
- Anh Tân còn sống ! Bố ơi ! Anh Tân còn sống ! Mẹ ơi ! Anh Tân chưa chết !
Bà Lương lật đật đứng dậy chạy ra , làm đổ cả bát nước trà , loang trên mặt chiếu . Bà ôm lấy Tân , nước mắt lập tức trào ra . Bà nghẹn ngào kể :
- Con về đấy ư ? Con đi đâu mà không nói năng một lời , để cả nhà mỏi mắt tìm con ? Bố con vất vả trăm chiều , con mới được như ngày nay ! Sao nỡ làm bố mẹ chết đi sống lại khổ sở mấy tháng giời hở con ?
Giọng bà bi thảm , tắc nghẹn trong cổ không nói thêm được nữa . Bà dứt lời thì Hậu cũng ra tới , nhìn anh khẻ gật đầu . Mặt Hậu bình thản hơn mọi người , bởi trước sau Hậu vẫn tin là Tân thoát ly theo chỉ thị của tổ chức chứ có chết chóc gì đâu !
Sau cái phút xúc động ban đầu , mọi người mới nhận ra sự đổi thay lớn lao ở Tân . Trước hết , anh mặc bộ Âu phục nhàu nát bằng vải nội hóa . Điều này chưa hề thấy ở Tân . Mọi lần từ Hà nội về , Tân luôn luôn mặc áo dài , quần trắng và đội nón trắng . Ơ nhà thì mặc quần áo ta , cũng màu trắng , giống kiểu pyjama nhưng đơn giản hơn . Đây là lần đầu tiên anh mặc áo sơ-mi , quần tây , và vì vậy lúc nãy Duyên cứ ngờ ngợ mãi , không nhận ra được khi anh bước vào cổng .

Nhưng Duyên không nhận ra được là đúng , bởi Tân gầy rộc đi , má hóp lại , râu mọc lởm chởm , nước da tái mét , hai quầng mắt trũng sâu xuống làm anh già hẳn như người ốm đói lâu ngày . Hậu và Duyên , hai người hai bên dìu anh lên lề , đặt ngồi xuống chiếu . Hai cô tự hỏi , không hiểu Tân làm cách nào mò về được đến nhà , vì toàn thân anh đang run lẩy bẩy . Bà Lương đau xót hỏi :
- Con ốm phải không ? Để mẹ bảo các em nấu cháo cho con nhé ?
Tân run run đáp :
- Con không đói . Mẹ cho con xin cái chăn . Giời rét quá !
Dứt lời , Tân tựa mình vào góc cột, hai hàm răng đánh vào nhau lách cách . Bây giờ cả nhà mới biết là Tân đang bị sốt rét nặng bởi ngoài trời còn hâm hấp nóng mà chỉ riêng anh thấy lạnh . Bà Lương sợ hãi quay đầu nhìn vào nhà gọi chồng :
- Ông ơi ! Ông làm gì trong ấy ? Con nó bị sốt rét ! Ông ra bắt mạch , cắt thuốc cho con . Nhanh lên ông ơi !
Ông Lương ngồi trong phòng khách , không thèm lên tiếng . Ông đã bỏ vào nhà ngay từ lúc vừa nhìn thấy Tân . Ông giận ứ lên cổ , định ngồi thở một chút rồi trói Tân vào cột nhà , lấy roi tự tay ông đánh cho hả giận ! Nhà này phải có gia phong , không phải theo Tây học rồi muốn làm gì thì làm , muốn đi đâu thì đi !
Ngoài hè , bà Lương và hai cô con gái dìu Tân vào buồng , căn buồng vẫn bỏ trống từ ngày Tân đi . Bà Lương cho Tân nằm xuống , đắp chăn lại . Rồi bà chạy ra gian giữa năn nỉ chồng
- Tôi van ông ! Ông giận con thì ông cũng chờ con nó khỏi bệnh đã , rồi ông muốn đánh mắng thế nào tôi cũng chịu ! Nó đang lên cơn sốt rét ! Ông nỡ ngồi mà nhìn hay sao ?
Hậu và Duyên cũng đứng thập thò ở cửa buồng , nhìn ông Lương chờ đợi . Ông vẫn ngồi yên , bàn tay đặt trên bàn run run theo nhịp thở dồn dập . Bà Lương nắm tay ông giật mạnh :
- Đi ! Ông lấy thuốc cho con nó uống !
Ông quát lên :
- Cho nó chết đi ! Tôi không muốn nhìn thấy mặt nó nữa !
Bà Lương biết chồng nói thế cho hả giận thôi chứ bố nào không thương con . Bà tha thiết nhắc lại :
- Con nó trót dại thì ông dạy dỗ nó ! Nhưng nó lên cơn sốt rét . Ông là thầy thuốc , chữa cho bao nhiêu người , chả nhẽ nhìn con ốm mà ông dửng dưng ! Ông thương tôi , tôi xin ông một lần này thôi !
Ông Lương thở mạnh , nuốt giận bảo :
- Luộc ngay cho nó hai quả trứng gà đã ! Sốt rét ngã nước thì phải ăn trứng gà luộc , đồng thời bắc nồi cháo hoa để ăn dần .
Suốt đêm hôm ấy , bà Lương chạy ra chạy vào , đặt bàn tay lên trán Tân để xem nhiệt độ , mặc dù việc đặt tay như thế chẳng giúp ích gì cho người bệnh . Bà bảo Hậu pha nước nóng cho Tân tắm rồi thay bộ quần áo khác vì bộ đồ của Tân đã bốc mùi chua loét sau bao nhiêu ngày lăn lóc bụi đường . Bà Lương đi ngủ rồi thì đến lượt Hậu và Duyên vào ngồi bên anh . Chờ anh tương đối tỉnh táo sau bát cháo nóng , Hậu hỏi :
- Anh ốm thế này , làm thế nào mà về được đến nhà ?
Tân thấy trong người đã khá hơn rất nhiều , nở nụ cười mệt mỏi nói :
- Có người đưa anh về . Đến cổng làng thì họ để anh vào làng một mình vì sợ trương tuần bắt gặp , hỏi han lôi thôi !
Rồi Tân ngồi lên , sốt sắng hỏi hai em về hoạt động của chi bộ Hải Ninh . Rõ ràng Tân không quan tâm đến tình trạng sức khỏe của mình mà chỉ lo lắng cho bước đi của VNTNCMĐCH . Hậu thắc mắc về thời gian vắng mặt vừa qua , anh có vẻ ngần ngừ không muốn tiết lộ . Duyên giục hai ba lần Tân mới đáp :
- Tổng bộ định đưa anh sang Quảng Châu , nhưng mới đến biên giới thì được tin Tưởng giới Thạch đã bắt giữ một số người của mình ở bên ấy . Anh được lệnh nằm lại chờ . Một tháng sau thì lên cơn sốt rét rất nặng , uống thuốc gì cũng chả khỏi . Đến khi thấy anh không thể nào đi được nữa , tổng bộ mới bảo anh về chữa bệnh . Khi nào khỏi thì liên lạc lại để nhận công tác mới .
Những điều này , trên nguyên tắc Tân không được tiết lộ dù là với các đồng chí . Nhưng vì tình cảm ruột thịt anh mới nói ra cho hai em biết tình hình phía bên kia biên giới . Tuy vậy , anh vẫn giấu cái tin Nguyễn ái Quốc bị trục xuất khỏi Quảng Châu và Hồ tùng Mậu cùng hàng loạt đồng chí bị công an Tưởng giới Thạch giam giữ . Trung Hoa vốn là địa bàn hoạt động của các nhà cách mạng Việt Nam , nhưng tình hình chính trị và ngoại giao thay đổi bất thường . Chính phủ Dân quốc đôi khi cần lấy lòng Pháp , đã bán đứng ngay tổ chức đấu tranh Việt Nam trên đất họ .
Giọng kể của Tân bị đứt quãng nhiều lần như người đuối sức sau cuộc chạy đua đường trường . Những cơn sốt cứ ập đến mỗi ngày mấy lần , làm toàn thân anh cứ run lên bần bật . Cả nhà nhìn Tân rớt nước mắt , nhưng anh vẫn cười . Ông Lương nguôi giận , hốt thuốc cho con . Tiếc rằng thuốc ông chả công hiệu , Hậu đi tìm mua kí-ninh cho anh , cũng chẳng chửa dứt được cơn bệnh sốt rét . Nước Sơn-la , ma Vạn-bú ! Nữa năm chui rút trên rừng , thuốc men đã không , mà dinh dưỡng cũng thiếu , Tân như người kiệt sức , không chống chọi n?i với tử thần . H?u và Duyên , ngoài tình anh em còn có tình đồng chí , mỗi ngày đi làm về đều vào ngồi bên giường nhìn anh đau xót . Tân mà mất đi thì Hậu và Duyên sẽ như những người đi trên mặt đường bằng phẳng , bổng bị hụt chân thụt xuống hố sâu , bởi đường hoạt động cách mạng của hai cô còn quá non , rất cần có Tân hướng dẫn . Lắm khi sau cơn sốt rét , Tân trở lại tỉnh táo như chẳng có bệnh gì cả , nếu khuôn mặt và toàn thân anh không quá sa sút . Một hôm Tân bùi ngùi bảo hai em :
- Trong các truyện Tàu bố thường kể cho anh em mình nghe , thì bố thích nhất là truyện Tam quốc chí , anh cũng thích nhất là Tam Quốc . Chu Du là đại tướng của Tôn Quyền , trước khi chết có để lại lá thư , trong đó Chu Du chỉ giận mình là chưa làm được việc gì đã vội nằm xuống . Thật ra thì Chu Du đâu có chết trẻ ! Lúc Chu Du chết đã 36 tuổi rồi . Anh mới là người đáng giận cho số phận của mình , năm nay anh mới hai mươi hai . Anh chưa giết được thằng Tây nào mà đã biết mình sắp chết …

Tân vẫn nở nụ cười héo hắt dù lệ trào trong khóe mắt . Hậu nắm chặt bàn tay anh , mím môi để khỏi òa lên khóc lớn . Duyên cũng gục vào vai chị rồi ngẫng lên trấn an Tân :
- Anh đừng nói dại ! Anh cố uống thuốc , nghỉ ngơi , thế nào cũng khỏi !
Hậu cũng tiếp lời em :
- Anh đừng làm chúng em sợ ! Anh phải sống đến ngày đuổi được giặc Pháp !
Tân tội nghiệp hai em , không nói nữa . Hậu lấy cho anh cốc nước , loại nước đặc chế của ông Lương nấu bằng cái siêu sắc thuốc bắc mà ông bảo là thuốc bổ chống suy nhược . Ông Lương bảo uống thì Tân cứ uống chứ thật ra anh chẳng thấy chút công hiệu nào .
Hai hôm sau , Hậu và Duyên đang cuốc đất ngoài bãi ngô thì thằng Hoàn chạy ra gọi . Chị em tất tả bỏ về . Vừa tới cổng đã nghe tiếng khóc của bà Lương từ trong buồng vọng ra . Hai chị em hốt hoảng đưa mắt nhìn nhau và cùng chạy lao vào . Quả nhiên , bà Lương nhìn ra , nghẹn ngào nói trong tiếng nấc :
- Hậu ơi ! Duyên ơi ! Anh Tân con chết rồi ! Khổ thân tôi chưa !
Hậu quăng cái nón ở cửa . Duyên buông cái thúng trên thềm , bàn tay lấm lem nắm lấy vai chị . Rồi cả hai chạy lại , quì xuống bên giường , nhìn Tân nằm cứng đơ trên giường , phủ tấm chăn mỏng tới ngực . Da mặt xanh xao , hai má hóp xuống và miệng hơi há ra , trông Tân như một người lớn tuổi , chẳng còn dấu vết gì của một thanh niên mới ngoài hai mươi tuổi . Hậu gục xuống ngực Tân , nức nở khóc lớn :
- Anh ơi ! Sao anh nỡ bỏ chúng em đi sớm thế ! Ôi giời cao đất dày ơi , sao nỡ cướp mất anh tôi !
Duyên cũng lăn ra nền đất , nghẹn ngào khóc theo , trong khi cậu út Hoàn ngồi cúi đầu ở chân giường . Chỉ có ông Lương không vào buồng . Ông ngồi lặng thinh như pho tượng ngoài phòng khách , mắt ông mở trừng trừng nhìn ra sân . Thương con xé ruột , nhưng ông vẫn giận con đang học hành thì bỏ lên rừng để chuốc lấy căn bệnh hiểm nghèo . Giận con , rồi ông lại giận cả chính ông là thầy lang mà không chữa nổi cho con thì thiên hạ còn trông mong gì ở ông nữa !
Hàng xóm nghe tiếng khóc , lác đác vài người hiếu kỳ chạy qua thăm hỏi . Bấy giờ ông Lương mới miễn cưỡng đứng lên để đón khách . Bà Quán bên kia bờ ao là người chạy qua trước tiên . Con trai đầu lòng của bà tên là Kiết , cùng lứa tuổi với Tân , thuở nhỏ vẫn đi chơi chung rất gắn bó . Mãi đến gần đây , khi Tân lên tỉnh học , hàng rào giai cấp mới làm cho con bà dần dần xa cách người bạn láng giềng cũ . Xa cách vì nhà Kiết nghèo hơn nhà Tân đã đành , mà nhất là vì Kiết thất học trong khi Tân đã theo đến bậc cao đẳng , đường danh vọng tương lai chưa biết sẽ leo tới cỡ nào !
Bây giờ nhìn Tân nằm chết trên giường , bà Quán cảm động nhớ lại bao nhiêu lần Tân đã từng sang ngồi đánh đáo với con bà , chia nhau từng củ khoai , mẫu sắn . Khóc cười vốn là bệnh hay lây , cho nên bà ngồi thụp xuống bên bà Lương rồi nước mắt lập tức trào ra và bà nghẹn ngào nói :
- Khổ thân ! Cậu Tân hiền lành thông thái thế mà giời chả thương !

Thấy có người vào thăm , bà Lương và chị em Hậu lại càng khóc lớn hơn . Bà Quán nói vài lời phân ưu cho đúng thủ tục rồi quay ra phòng khách , lặp lại cũng câu đó với ông Lương trước khi tất tả trở về để thông báo cho hàng xóm biết bản tin nhà ông Lương có tang , theo thói quen truyền miệng rất nhanh ở thôn quê . Ngày mai , lũ con bà sẽ tự nguyện chạy sang phụ giúp , chẳng hạn xúm nhau đào huyệt giùm cho tang gia . Hàng xóm tối lửa tắt đèn có nhau , huống chi nghĩa tử là nghĩa tận , gia đình nào cũng tự cảm thấy có trách nhiệm với người chung quanh khi họ cần đến .
Bà Quán về rồi , ông Lương lại lui vào ngồi xuống chỗ cũ , im lặng uống trà . Khá lâu ông mới gọi thằng Hoàn , bảo nó đi mời ông lý trưởng tới chứng nghiệm làm giấy khai tử . Rồi ông nhẩm tính theo âm lịch , lựa một ngày thích hợp nhất để an táng đứa con trai đầu lòng . Người mình luôn luôn có những điều tin tưởng rất kỳ dị : đã chết rồi , tức là xui tận mạng , thế mà khi chôn vẫn phải chọn “ngày lành tháng tốt” chả hiểu để làm gì !
Cái chết của Tân tuy có làm cho chị em Hậu đau xót nhưng không vì thế mà nhụt chí , nhất là Hậu đang làm bí thư chi bộ .
Chôn cất Tân được một tuần thì Trần Khải từ Hà nội về , lấy cớ viếng mộ người bạn thân , nhưng kỳ thực để gặp riêng Hậu . Ông bà Lương nhìn thấy Trần Khải , lại òa lên khóc lớn vì thương con . Bà Lương sụt sùi nói :
- Nom thấy cháu , bác lại đứt ruột vì nhớ thằng Tân nhà bác ! Đang học hành , chả biết nghe lời ai dụ dỗ , bỏ lên rừng để đến nông nỗi này ! … Ôi ! Con ơi là con !
Trần Khải mừng vì thấy rõ ràng ông bà Lương không hề biết chính Trần Khải này đã đưa Tân vào hội kín . Anh nói vài lời phân ưu rồi bỏ đi ngay vì sợ tang quyến hỏi han lôi thôi . Anh về đây chỉ để bảo Hậu từ nay đừng liên lạc trực tiếp với tổng bộ nữa vì đang bị mật thám theo dõi . Mọi sinh hoạt của chi bộ Hải Ninh đều do Hậu tự quyết định . Hậu sẽ nhận chỉ thị từ tỉnh bộ mà người trung gian là ông Quảng có hiệu bán thuốc lào ở thị xã . Khi chia tay , bên ngôi mộ mới đắp của Tân , Trần Khải bùi ngùi bảo :
- Anh Tân không may mất sớm . Tổ chức mất một đoàn viên tích cực , tôi mất một người bạn chí cốt . Việt Nam Thanh Niên Cách Mệnh Đồng Chí Hội đang mở rộng hoạt động trên đà thắng lợi . Nhưng tất nhiên , càng mở rộng thì càng dễ bị theo dõi . Từ nay , tôi không về đây được nữa , mà cô cũng không liên lạc với tôi . Từ hôm anh Tân bỏ học , tôi bị nhà trường gọi lên chất vấn mấy lần ! Nhà trường đã ghi tên tôi trong sổ đen !
Hậu chưa kịp nói gì thì Trần Khải nhìn Hậu , run run nói tiếp :
- Chả biết bao giờ tôi mới gặp lại cô ! Nhưng dù ở đâu , tôi cũng … không quên cô . Chúc cô công tác tốt !
Hậu cảm động đáp :
- Em cảm ơn anh . Anh cứ tin tưởng ở em ! Anh Tân em , trước khi mất , cũng đã bảo em : Đã chọn con đường cách mệnh thì phải theo cho đến cùng , đừng để nữa đường gãy gánh như anh ấy !
Nói câu cuối cùng , Hậu rươm rướm nước mắt . Trần Khải vội lảng sang đề tài khác để động viên Hậu :
- Đành rằng ai cũng tiếc thương anh Tân , nhưng cách tiếc thương hay nhất là cô và cô em phải nối tiếp công việc dở dang của anh ấy . Từ nay đến cuối tháng , cô cố tìm cách lên thị xã gặp anh Quảng , hiệu thuốc lào Vĩnh bảo , nằm ngay ở phố chính . Đấy là cơ quan của tỉnh bộ .
Hậu lau nước mắt quả quyết :
- Vâng . Không phải chờ đến cuối tháng . Sáng mai hay chậm lắm là sáng ngày kia , em sẽ lên .
Trần Khải hài lòng nhắc lại :
- Cô nhớ là hiệu thuốc lào Vĩnh Bảo , anh Quảng sẽ đón cô ở đấy !
Hậu nhỏ nhẹ đáp :
- Em nhớ rồi ! Anh cứ an lòng !
Chiếc nón cối màu trắng đục đang cầm trong tay , Trần Khải đội lên đầu . Khu nghĩa trang buổi chiều quạnh hiu trong không gian vắng lặng . Xa lắm mới thấy một người dắt trâu vào làng trên con đường độc đạo chia đôi cánh đồng làng . Trần Khải ngó quanh rồi bất chợt nắm lấy bàn tay của Hậu và nhắc lại lời dặn dò cũ :
- Thôi , tôi đi cô nhé ! Chả biết có gặp lại nữa hay không ! Chỉ xin cô vững lòng bền chí . Đường cách mệnh gian khổ lắm , nhưng tôi tuyệt đối tin tưởng ở cô và chi bộ xã Hải Ninh !
Dứt lời , Khải buông tay Hậu và quay đi , lầm lũi tiến lên dốc đê , không hề nhìn lại lần nữa . Hậu đứng trông theo cho đến khi bóng anh mờ dần trong sương chiều .Trện đường về nhà Hậu cứ miên man nhớ lại cái thái độ và cử chỉ của Trần Khải lúc đứng bên ngôi mộ và cảm phục sự dứt khoát của Trần Khải . Cái lúc Trần Khải nắm tay Hậu , cô cứ ngỡ thế nào Trần Khải cũng nói vài lời tình tự hoặc hứa hẹn . Hóa ra không ! Anh chỉ quan tâm đến công tác của đoàn thể . Còn chuyện cảm xúc cá nhân thì có lẽ đã chết hẳn từ lâu trong lòng Trần Khải . Hậu tự nhủ với lòng mình là sẽ noi theo tấm gương vằng vặc của Trần Khải , gạt hết mọi vướng bận riêng tư để hiến trọn đời cho sự nghiệp giải phóng đất nước !