Chuyên chốn phòng the gây tai vạ,
Nói năng bừa bãi dễ chết oan.
Ai ơi, xin chớ coi thường nó,
Kẻo mà trời nổi giận lôi đình.

Chuyện Nghi Tân có Diệp thị, là người còn rất trẻ, nhà giàu có tính tình hiền lành, thường hay đi cúng bái vào mồng một hay ngày rằm hằng tháng. Diệp thị tới quán Tam Vương dâng hương lễ bái rất thành tâm. Diệp thị sinh được một đứa con, đặt tên là Tất Đạt. Con còn đang ẵm ngửa thì chồng chết, Diệp thị vất vả nuôi con, dạy bảo nghiêm khắc, không chút nuông chiều. Tất Đạt khôi ngô tuấn tú, học hành thông minh, chỉ tiếc rằng hay nói năng bừa bãi, thích bàn chuyện phòng the. Mười bốn tuổi đã biết viết văn, mười tám tuổi đỗ tú tài, cưới vợ, hai việc vui mừng đến cùng một lúc. Đúng là đêm động phòng hoa chúc cũng là lúc được ghi tên trên bia đá bảng vàng. Đây là ngày vui sướng nhất trong cuộc đời. Ai ngờ vợ là Cừu thị, người rất xấu, mặt rỗ chân to, Tất Đạt không thích, thường đánh chửi luôn. Cái gì không lấy được bắt vợ lấy, việc gì không làm được bắt vợ làm, hành hạ vợ cho chết đi để lấy vợ đẹp. Cừu thị là người hiền lành hiếu thuận, lại rất ân cần, nhưng tính tình nóng nảy. Mỗi khi chồng đánh chửi thường uất nghẹn tới cổ, nỗi uất ức cứ tích tụ lại, hai năm sau thì đổ bệnh, tim đập gấp, khí uất cứ ứ lên, rồi sinh ho, khạc ra đờm. Tất Đạt mừng thầm. Thấy con dâu hiền lành, hiếu thảo, Diệp thị thường khuyên nhủ con, nhưng Tất Đạt không nghe.
Một hôm, bỗng thấy chim khách kêu táo tác, bọn trẻ con vui thích cười rộ lên. Tất Đạt chạy ra xem, thấy đằng sau nhà có một đôi chim khách đang mớm con trong tổ. Mấy đứa trẻ mục đồng trèo lên bắt chim con. Tất Đạt chửi ầm lên, bắt chúng bỏ vào tổ, rồi thuê người lấy gai rào rấp để chúng khỏi trèo. Không được ăn thịt chim khách, bọn mục đồng tức giận. Thấy Tất Đạt không có nhà, chúng dùng súng bắn vào tổ, chim mẹ rơi xuống. Diệp thị nghe tiếng động chạy ra, thấy chim khách rơi ở vườn sau, đuổi bọn mục đồng đi. Nhặt chim lên, thấy nó gẫy cánh. Diệp thị mang về, lấy gạo cho ăn. Đến chiều Tất Đạt về, thấy chim chồng cứ bay xuống chỗ chim vợ kêu thảm thiết, như an ủi và nghe vợ kể về nỗi đau khổ của mình. Diệp thị nói:
- Con ơi! Con thấy vợ chồng con chim khách biết yêu thương nhau đến thế. Một con bị thương thì con kia liều chết tới thăm, một con nói về nỗi khổ sở của mình, còn con kia thì an ủi vợ. Chúng yêu thương nhau sao mà thắm thiết đến thế. Chúng khác hẳn vợ chồng con. Vợ con tuy xấu, âu cũng là do cha mẹ sinh ra, nó chỉ biết chịu vậy, chứ làm sao khác được. Con chửi bới đánh đập giày vò nó, khiến mẹ yên lòng sao được? Con đường đường là một vị tú tài, lẽ nào không bằng cầm thú.

Tất Đạt tỉnh ngộ, lấy thuốc bôi vào vết thương cho chim, rồi đưa nó lên tổ. Từ đó vợ chồng sống rất hòa thuận. Nào ngờ, Cừu thị khí uất quá lâu, gan bị tổn thương nặng, khó mà chữa trị, được một năm thì chết. Mai táng vợ xong, Tất Đạt ở nhà miệt mài đèn sách để đi thi.
Một hôm ra ngoài chơi, thấy Uông thị đi qua. Uông thị là người giảo hoạt, mồm nói ngọt sớt, nhưng lòng dạ thì độc địa, chuyên làm thuốc trụy thai, lại hay đưa tin mối manh qua lại giữa những bọn dâm phu. Thấy Tất Đạt thị hỏi:
Ông Văn Tất Đạt, vợ ông đã mất nửa năm rồi, tại sao không tìm người khác?
- Cũng muốn tìm đấy nhưng không có ai đẹp.
- Mắt ông như thế mà không thấy người đẹp xung quanh sao, không biết người như thế nào thì ông lấy?
Tất Đạt cười, nói:
- Hôm qua thấy bên nhà chị có Khấu thị vợ của Chu Vinh rất xinh đẹp và đoan trang, được người như thế thì tôi mới lấy.
- Thế thì quả là ông đã yêu cô ấy rồi. - Uông thị nói.
- Không những yêu, mà muốn lấy, không biết cô ấy có bằng lòng không? - Tất Đạt nói.
- Cô ấy có chồng rồi. - Uông thị nói. - Làm sao mà cô ấy chịu lấy! Nếu ông muốn tôi sẽ có cách, làm cho cô ấy lấy ông.
- Cách gì? - Tất Đạt hỏi.
- Cứ lấy dao giết quách chồng cô ấy, thì tự nhiên cô ấy lấy - Uông thị nói.
- Được thôi - Tất Đạt cười, nói.
Nửa tháng sau, Chu Vinh đi chợ về bị giết chết và lột hết quần áo ở đèo Hoàng Giác. Đèo Hoàng Giác là đất của Uông thị. Vì đất cày cấy ít nên Uông thị thuê thêm rồi làm chung với Chu Vinh. Uông thị báo ngay cho lí trưởng tới xem, và nói lại chuyện nói đùa với Tất Đạt trước đây. Lí trưởng bẩm quan, tố cáo Tất Đạt. Quan lệnh cho sai nha đi bắt, quan hỏi:
- Văn Tất Đạt, ngươi đã giết Chu Vinh. Tại sao ngươi nhận mũ áo triều đình, biết pháp luật mà còn phạm pháp?
- Thảo dân hằng ngày đọc sách, không rời khỏi nhà nửa bước, - Tất Đạt nói, - vậy thì con giết người ở đâu?
- Mày từng nói với Uông thị là sẽ giết Chu Vinh để lấy Khấu thị, nay tại sao mày không nhận?
Uông thị cúi đầu nói:
- Ông ta bảo với con là vợ Chu Vinh đẹp, rồi lại hỏi liệu cô ấy có lấy ông ấy không? Con nói đùa là nếu giết chồng cô ấy đi tự nhiên cô ấy sẽ lấy. Ông ta bảo "được thôi". Tôi thấy ông ngông cuồng nên đưa việc khó ra để chặn ý nghĩ của ông ta, chứ biết đâu ông ta lại làm thật.
- Chị hỏi đùa tôi, - Tất Đạt nói, - nên tôi cũng trả lời thế để đùa chị, cả hai đều vừa cười vừa nói thì thật sao được?
- Ta hỏi ngươi mà sao ngươi không khai? - Quan nói.
Sau đó quan bảo bọn tay chân tra khảo, rồi quan lại bảo:
- Ngươi khai thành thực đi, ta nghĩ rằng ngươi là kẻ sĩ ta sẽ tha cho.
Tất Đạt cứ kêu oan. Quan đùng đùng nổi giận tát cho tám mươi cái, Tất Đạt hộc máu mồm, khóc lóc:
- Đánh trận này con hộc cả máu mồm, con run cầm cập không nói được. Nghĩ rằng từ khi sinh ra con luôn luôn giữ mình lương thiện, và chưa từng làm tổn thương đến đức hạnh, không vi phạm pháp luật, không gian dâm. Vợ chết con đóng cửa đèn sách, không ra khỏi nhà, không biết việc giết người xảy ra như thế nào?
- Ngươi giết chồng cùng vợ người khác, hiện có Uông thị làm chứng, ngươi chối cãi sao được.
- Con đã từng tới trường, đã nhận được ơn mưa móc của triều đình con sao có thể lấy vợ hai lần để người đời cười chê. Nếu giết người thì sao con lại đem chuyện ấy nói với người khác hoàn toàn đây chỉ là lời nới đùa thôi.
- Đồ chó má vẫn còn cãi bướng, quân bay đâu, hãy đánh nó hai trăm gậy cho ta!
- Trận đòn này đánh nát cả hai chân con, ngài cứ bức con phải khai. Đúng là tai bay vạ gió. Vu hãm cho con, đẩy người sống xuống huyệt. Ngài thay mặt triều đình cai trị dân, lẽ ra phải gỡ oan cho dân. Tại sao kết án vu vơ, dù cho có đánh chết con, cũng uổng công thôi.
- Mày là thằng chó má, rõ ràng mày thông dâm với vợ Chu Vinh, rồi bàn nhau giết Chu Vinh để sống với nhau lâu dài, vậy mà còn cãi bướng.
- Ngài bắt con khai oan, cớ sao ngài bắt chị ấy cũng phải chịu oan? Ngài nói là gian dâm, và đồng mưu giết người thì ai trông thấy? Ngài làm tổn hại danh tiết chị ấy mà không sợ trời trừng phạt ư?
- Đồ chó má, mày còn già mồm cãi, lại còn dám dạy bảo ta ư? Quân bay đâu hãy kẹp nó cho ta!
- Trận đòn này chẳng khác nào vào chốn thiên la địa võng, vì sao bỗng chốc nó lại ở thế gian này.
- Có khai không?
- Ngài muốn làm gì con thì làm, con không giết người thì sợ gì luật lệ hà khắc của ngài. Bắt con khai chẳng khác nào bắt con hủy hoại danh tiết chị ấy, dù cho núi Thái Sơn thành đất bằng, biển cả cạn khô con cũng không nhận.
Quan thấy Tất Đạt không khai, lệnh cho đưa xuống. Gọi Khấu thị tới hỏi:
- Ai giết chồng ngươi?
- Ông Văn Tất Đạt, mong ngài trừng trị.
- Vì sao hắn lại giết chồng ngươi? - Con không biết, xin ngài xét hỏi nghiêm minh.
- Điều ấy rõ ràng là ngươi và Tất Đạt thông dâm, rồi bày mưu giết chết chồng, để lấy hắn. Trước mặt ta ngươi không khai ư?
Khấu thị kinh sợ, nói:
- Xưa nay con vốn đoan trang, vợ chồng hòa thuận, con chưa đi đâu bao giờ, thì làm gì có chuyện gian dâm. Mong quan lớn xem xét kĩ.
- Đã có gian tình, sao chẳng nghĩ mưu kế lấy nhau? Đã tính kế lấy nhau, thì sao chẳng bàn với Uông thị? Ngươi chối làm sao được?
Khấu thị cứ nằng nặc kêu oan, quan nổi giận lôi đình, lệnh vả cho tám mươi cái. Khấu thị vẫn kêu oan. Quan lệnh kẹp vào mười đầu ngón tay. Khấu thị thà chết cũng không khai. Quan lại lệnh cho đóng đinh vào mười đầu ngón tay. Khấu thị chết đi sống lại, mồ hôi vã ra đầm đìa, gào lên khóc:
- Xin ngài đừng tra tấn nữa, con xin khai.
Quan lệnh dừng tra tấn, hỏi:
- Thông dâm bao giờ?
- Vợ anh ấy chết thì tới nhà con. - Khấu thị nghĩ mãi mới trả lời.
- Ngươi đã thông dâm rồi thì thôi, sao còn giết chồng? - Quan hỏi.
- Chê chồng nghèo, yêu anh ấy giàu sang.
Lúc ấy Tất Đạt đang ở dưới, thấy Khấu thị phải nhận một cách oan ức. Anh nghĩ: "Vụ án này là do kiếp trước mình có tội cho nên lời nói của mình đã gây nên nỗi oan ức này, ta đã làm cho chị ấy chịu oan, làm bại hoại danh tiết chị ấy. Sao ta nhẫn tâm đến thế. Đã là đấng trượng phu, mình làm mình chịu, tại sao lại để lụy đến người khác". Thế rồi Tất Đạt bước tới nói:
- Con là Văn Tất Đạt xin ngài được kêu oan. Chỉ mình con giết Chu Vinh, con chưa từng thông dâm với chị ấy.
- Thằng chó má này to gan thật, nó đã nhận rồi, việc gì mày phải cãi cho nó.
- Ôi thưa ngài, chị ấy vốn là viên ngọc trắng trong không có tì vết chỉ vì con nói mà gây tai họa. Hai tay chị bị kẹp đứt gân, xương dập nát, đinh tre đóng vào mười đầu ngón tay đau nhói tận tim gan. Thịt da non nớt, chân yếu tay mềm, thì làm sao chịu đựng được sự hành hạ, bởi thế những lời khai của chị là không đúng sự thật.
- Đồ chó má, mày đã không nhận lại còn cãi cho người khác thật là đáng ghét.
- Đại trượng phu làm việc gì cũng phải rõ ràng minh bạch, mình gây nên tội thì mình chịu tội. Con đã chết oan lại làm tổn hại danh tiết người khác, thì dù có chết cũng chẳng cam lòng.
- Đồ chó má, vậy thì tại sao mày giết người ta?
- Con muốn lấy vợ nên con giết chết chồng, chỉ một nhát dao anh ấy đã xuống suối vàng.
- Con dao giết người mày để đâu?
- Sợ người ta biết con đã vứt nó xuống sông cái rồi.
- Đồ chó, toàn là những lời lừa dối, mày âm mưu dựa vào đó để chịu đựng hình phạt, thật đáng ghét, đánh, đánh, đánh chết nó đi.
- Xin ngài đừng nổi giận nữa, ở nhà con vẫn còn áo máu. Nếu ngài không tin thì hãy cho người tới đó xem. Con tình nguyện chết thay cho chị ấy.

Viên quan này xuất thân từ người có công lao trong chiến trận, chưa từng học hành, tính tình lại hung bạo đa nghi, thích dùng hình phạt. Thấy Tất Đạt nhận minh oan cho Khấu thị, ông ta lại càng nghi gian tình là thực, cho giam hai người vào nhà giam. Cử sai nha đến nhà tìm áo máu.
Từ khi con bị mắc oan, mẹ Tất Đạt khóc lóc suốt đêm ngày, thấy sai nha đòi áo máu, bà nói:
- Quan là cha mẹ của dân, không suy xét thục hư, đánh đập tàn nhẫn để bức cung, coi những người có công danh là kẻ hung ác, không biết lòng dạ ông ta thế nào. Con tôi không giết người thì làm gì có dao?
Sai nha trở về bẩm quan, quan lại lôi Tất Đạt ra tra tấn, cứ dăm ba ngày lại bức cung một lần. Tất Đạt van nài:
- Áo máu mẹ tôi giấu đi, sợ rằng đưa ra tôi phải đền mạng. Ngài hãy lệnh cho sai nha áp giải về nhà thì sẽ có áo máu trình lên quan.
Theo lời quan lệnh bốn sai nha áp giải Tất Đạt về lấy áo. Mẹ con trông thấy nhau khóc như mưa như gió, đứt hơi khan tiếng. Diệp thị nói:
- Con ơi! Tại sao khai ra áo máu!? Con không giết người thì lấy áo máu ở đâu ra?
Tất Đạt khóc lóc nói với mẹ:
- Thấy mẹ con nghẹn ngào không sao nói được. Không cầm nổi nỗi thương tâm, nước mắt con trào ướt đầm vạt áo. Con bất hạnh gặp oan, quan tra hỏi, không khai quan đánh con, máu tươi lênh láng. Ngài lại đánh đập bắt Khấu thị phải khai, dùng kẹp và đinh tre hành hạ, khiến chị chết đi sống lại. Con không nỡ thấy chị chịu oan khuất, hủy hoại danh tiết. Không còn cách nào khác con đành phải nhận con giết Chu Vinh. Quan hỏi dao giết người để kết án. Bởi thế con mới khai ra áo máu để làm bằng chứng. Không có áo máu cứ dăm ba ngày quan lại đánh đập tra khảo con thập tử nhất sinh. Có áo máu thì nhất định con phải đền mạng, không có áo máu thì con cũng chịu cực hình mà chết. Có áo hay không có áo, sớm hay muộn thì cũng chết. Thôi thì chết sớm cho đỡ phải chịu tra tấn cực hình. Nếu không tin thì mẹ hãy nhìn những vết đánh đập trên hai chân con, thịt da tướp hết, lòi cả xương ra.
- Quả là oan nghiệt, quan là kẻ bất lương.
- Ôi đau lòng lắm mẹ ơi. Mẹ nỡ lòng nào để con phải chịu nhục hình. Sao mẹ không đưa áo máu ra để con khỏi phải đau đớn?
- Là mẹ sao lại không đau, nhưng không có áo máu, thì bảo mẹ lấy đâu ra mà nộp.
- Ôi! Đau lòng lắm mẹ ơi! Không có áo máu thì nghĩ cách để có áo máu đem nộp. Con chịu khổ đau lẽ nào mẹ không thương xót.
- Được rồi, con mẹ đừng khóc nữa, mẹ biết rồi.
- Ôi mẹ ơi, từ nay về sau mẹ tha thứ cho đứa con bất hiếu này. Khi mẹ hai năm mươi về già, con không thể mặc áo xô chống gậy, đưa mẹ về nơi an nghỉ cuối cùng. Con chết là hồn con về nhà chăm sóc mẹ ngay. Mẹ ơi, mẹ đừng lo nghĩ quá mà tổn hại đến tinh thần, sức khỏe.

Diệp thị làm cơm rượu thết đãi sai nha, bà nghĩ: "Làm thế nào để có áo máu bây giờ? Thấy tình cảnh con như thế, bà đứng ngồi không yên. Không có áo máu khiến ruột gan mẹ như vò xé. Thôi thì cắt đùi mình bôi lên áo, để giải thoát nỗi bức thiết của con". Thế rồi bà lấy chiếc áo cũ, cầm dao ra sau nhà vừa khóc vừa cắt vào chân lấy máu bôi lên áo, rồi hơ vào lửa cho khô giao cho sai nha mang về huyện trình quan. Quan kết án, trình lên cấp trên. Mẹ Văn Tất Đạt ngày ngày tới quán Tam Vương kêu oan, cầu mong thần hiển linh phù hộ. Nhà mẹ chồng Khấu thị đệ đơn kháng cáo lên cấp trên, nói là hung thủ đã khai tự nó giết người, song quan lại tra khảo tàn khốc, vu cho là gian dâm. Quan trên phê chuẩn, lệnh cho quan huyện hãy xem xét kĩ càng rồi tường trình lên. Quan đưa Khấu thị ra xét hỏi. Khấu thị cứ một mực kêu oan. Lại hỏi Tất Đạt, Tất Đạt khai:
- Chị ấy hoàn toàn không có gian tình. Giết chồng mưu lấy vợ người, hoàn toàn là do một mình con.
Quan lập tức tha cho Khấu thị, rồi tường trình lên cấp trên rằng, vì thấy vợ Chu Vinh đẹp định lấy làm vợ mà giết Chu Vinh. Khấu thị được tha rất biết ơn Tất Đạt, đêm đêm cầu trời khấn Phật, mong anh được minh oan thoát khổ.
Viên quan này chuyên dùng cực hình để lấy cung, một phạm nhân quan trọng đã bị ông ta đánh chết, quan trên đòi người, ông ta cứng họng không nói được, bởi thế bị bãi miễn, ngài Tiêu được bổ nhiệm về nhậm chức. Tiêu Công xuất thân từ tiến sĩ, là một vị quan thanh liêm, thương yêu dân. Khi về nhậm chức, mọi người trong huyện đều ra đón. Đang trên đường về nơi chậm chức, cách thành không xa, một con chim khách sà vào trong kiệu, quan giơ tay bắt, nó bay đi, lát sau lại bay tới cứ như thế tới ba bốn lần. Tiêu Công nghĩ: "Chim khách thường sợ người, nay lại thấy chim bay vào kiệu, hẳn là do oan hồn sai khiến”. Rồi ông bảo với chim khách rằng:
- Nếu quả thật có oan tình thì chim hãy bay tới chỗ bị oan, ta sẽ tới khám nghiệm ngay.
Thế là chim khách bay trước dẫn đường. Tiêu Công lệnh khiêng kiệu đưa ông theo sau. Đi tới hai mươi dặm, thấy bên đường có một chiếc giếng, bỗng chim khách bay xuống đó. Tiêu Công lệnh sai nha xuống xem, giếng sâu hun hút nên phải dùng giây thừng buộc vào một chiếc ghế, người ngồi vào ghế rồi từ từ thả xuống. Thấy đây là một chiếc giếng cạn, trong giếng có một chiếc áo và một chiếc quạt lụa. Sai nha đưa lên trình quan. Tiêu Công thấy áo có máu, quạt một mặt vẽ hoa, còn mặt kia có dòng lạc khoản "Lý Văn Ngọc”. Tiêu Công thu lấy áo và quạt về huyện nhận bàn giao, lệnh cho Hình phòng(1) trình hồ sơ vụ án cho ông xem. Đọc tới hồ sơ vụ án Văn Tất Đạt ông thấy nghi hoặc, anh ta là một thư sinh, không có gian tình, tại sao thấy người đẹp, lại giết chồng cướp vợ? Xem biên bản khám nghiệm thì người ấy bị chết do một nhát dao đâm vào ngực, lập tức truyền gọi thân nhân của người đã chết đến. Khấu thị tới công đường, quan cho xem áo. Khấu thị nhận ra nói:
- Chiếc áo này là của chồng con.
(1) Hình phòng: bộ phận theo dõi hồ sơ các vụ án.
Quan cho Khấu thị về, đồng thời cho bắt Lý Văn Ngọc.
Lý Văn Ngọc là bạn học của Tất Đạt. Anh ta cũng hay nói chuyện phòng the, thường hay đùa cợt với Tất Đạt, hay dùng tài ăn nói để đánh cuộc thắng thua. Tới công đường, quan đưa cho anh xem chiếc quạt. Văn Ngọc nói:
- Chiếc quạt này, trước đây con đã đánh mất, không biết nó rơi ở đâu, vì sao nay lại trong tay quan.
Quan chửi:
- Đồ chó, mày đã giết chết Chu Vinh, trời không dung tha, làm mày đánh rơi quạt, nay thấy ta mày không khai ư?
- Thưa ngài, con đi chợ uống rượu say, đánh rơi mất chiếc quạt mấy tháng nay không thấy, chứ con có giết người đâu. Mong ngài soi xét.
- Ta hỏi, ngươi không khai ư?
Thế rồi quan lệnh tát cho bốn mươi cái, Văn Ngọc vẫn một mực kêu oan, nói rằng quả thật con mất quạt.
- Ngươi đánh rơi ở đâu?
- Hôm ấy con uống rượu say, - Văn Ngọc ngẫm nghĩ nói,
- Chắc rằng rơi ngoài phố.
- Căn cứ vào đó ta biết ngay là ngươi lừa dối.
Ông lệnh vả cho bốn mươi cái nữa. Văn Ngọc khóc lóc kêu oan. Quan thấy Văn Ngọc tuy sống phóng khoáng, song dáng vẻ nho nhã, không giống bọn hung ác, bèn cho vào nhà giam, rồi dần dà tìm hiểu ra sự thực.
Văn Ngọc vào nhà giam, đút lót cho bọn coi ngục, gặp Tất Đạt nói rằng:
- Anh gặp vụ án này, lại liên lụy đến em. Hai chúng ta lâu nay không học với nhau, ai ngờ hôm nay lại cùng ngồi tù. Văn chương đã quên mất quá nửa rồi, chúng ta thường chuyện gẫu với nhau anh còn nhớ không?
- Anh và tôi đều gặp oan khuất. - Tất Đạt nói. - Hoàn toàn là do mình nói chuyện phòng the mà sinh ra. Từ nay chúng ta phải sửa chữa nhũng lỗi lầm xưa. Hằng ngày ta hãy ngửa mặt lên trời cầu trời phù hộ cho hai chúng ta được minh oan. Đừng giẫm vào vết xe đổ trước đây nữa.
Văn Ngọc gật đầu. Rồi hai người hướng lên trời cao, hết sức thành khẩn xin sửa chữa lỗi lầm. Em của Văn Ngọc là Văn Hoàn đi khắp nơi dò la xem ai nhặt được quạt. Một hôm có một người thợ hàn nồi tới nhà, nói tới chuyện vì mất chiếc quạt mà anh mắc tội oan. Người thợ hàn nồi nói:
- Hôm ấy tôi thấy Ngũ Hắc Ngưu quạt một chiếc quạt, dòng lạc khoản có đề tên anh anh, hỏi nhặt được chiếc quạt này ở đâu, anh ta nói nhặt được ở cửa hàng.
Văn Hoàn bèn lấy tiền thuê anh thợ hàn nồi làm chứng. Quan hỏi thấy đúng bèn ra lệnh bắt Ngũ Hắc Ngưu tới xét hỏi: Hắc Ngưu không khai. Đánh hắn tám mươi roi, hắn vẫn không nhận. Thấy vẻ mặt hắn hung ác, quan nghi hắn là kẻ sát nhân, lệnh cho quân bay kẹp hắn, song Hắc Ngưu vẫn không khai, lúc ấy hắn nghe văng vẳng bên tai tiếng oan hồn quát: “Khai mau!". Biết rằng không thể chối được, hắn buộc phải khai từ đầu:
- Ngài tra tấn, con không sao chịu nổi, lòng con đau như dao cắt. Ngài hãy tháo kẹp ra, con xin khai để ngài rõ. Từ khi ra đời con sống rất bừa bãi, suốt đêm ngày con ở sòng bạc. Gặp cơn đen vận túng con thua nhẵn túi. Hôm ấy Chu Vinh đi lấy nợ, con nghĩ thế nào anh ta cũng phải về nhà. Rồi con cầm sẵn một dao chờ ở đèo Hoàng Giác. Chu Vinh đi tới, con chém một nhát chết ngay. Rủi thay, trong người anh ta không có một xu, con đành lột áo mang vào thành bán. Đi được mấy dặm, con mới nghĩ ra, trên áo có máu, sợ bị lộ, tiện tay con vứt áo xuống giếng. Nào ngờ chiếc quạt cũng rơi theo. Về nhà, suốt từ hôm đó con vô cùng sợ hãi và lo lắng. Ngài vừa tới nhậm chức, chim khách sà vào kiệu kêu ai oán, chim đã dẫn ngài tới giếng, sai nha tìm thấy áo và quạt nộp cho ngài. Con đã bị ngài bắt về tra khảo cùm kẹp. Quả thực không sao chịu nổi, con đành phải cung khai, xin ngài gia ân tha cho con.
Ngữ Hắc Ngưu vốn là một tên vô lại, không có việc gì xấu mà hắn không làm. Một hôm Hắc Ngưu thua bạc nhẵn túi, thấy Chu Vinh đi lấy nợ về, định giết người cướp của. Hôm ấy thấy trời tối anh định về, song lại gặp một người mời uống rượu, nói là có việc cần, muốn mượn anh số bạc và trả lãi cao. Chu Vinh cho người ấy mượn, rồi uống rượu tới say khướt mới trở về nhà. Có lẽ vì trước đây Chu Vinh là một kẻ ngỗ ngược, bất hiếu, lại hay rượu chè, đến nay những cái xấu đã tích tụ chồng chất cho nên bị Hắc Ngưu giết chết. Mẹ Văn Tất Đạt ngày ngày thành tâm cầu nguyện tại quán Tam Vương, Tất Đạt hằng ngày hết lòng hối cải, bởi thế Tam Vương động lòng, lệnh cho chim khách tới sà vào kiệu. Tiêu Công đã tìm được áo và quạt nên bắt Hắc Ngưu tới truy hỏi. Ngay hôm ấy Hắc Ngưu bị giam vào nhà ngục. Tiêu Công cho gọi Tất Đạt và Văn Ngọc tới. Ngài nói với Tất Đạt rằng:
- Tới nay vụ án đã được sáng tỏ, mới hay ngươi oan uổng. Song vì tìm thấy áo máu nên vụ án này mới tìm ra thủ phạm. Ngươi lại dùng áo máu để tạo ra chứng cứ giả, vậy chiếc áo máu ngươi lấy ở đâu ra?
- Quả thực con không biết, - Tất Đạt nói, - việc này phải hỏi mẹ con mới biết được.
Quan mời mẹ Tất Đạt lên hỏi, mẹ Tất Đạt trả lời:
- Thấy con con chịu nhục hình, con vô cùng đau đớn, nên đã cắt chân lấy máu bôi vào áo.
- Không có áo máu thì vụ án không kết thúc được, - quan nói, - quan có thể hiểu ra nỗi oan mà tha cho. Nay lại nộp áo máu, há chẳng phải làm cho con chết nhanh ư?
- Chịu oan mà chết, chỉ đau một nhát dao thôi, - mẹ Tất Đạt nói, - còn tra khảo để bức cung chết đi sống lại, hết khổ này đến khổ khác, cho nên nhanh còn hơn chậm.
Nhân đó bà vén áo cho quan xem. Quan thấy vết dao cắt nói:
- Ôi người cai trị dân xử án không thể không thận trọng, nếu lạm dụng hình phạt thì án oan sẽ chồng chất, còn dân, tiếc rằng họ không thể làm gì được.
Ông lại hỏi mẹ Văn Tất Đạt đã ở vậy từ khi nào.
- Từ khi con hai mươi hai tuổi. - Mẹ Tất Đạt nói.
- Bà cắt thân cứu con, quả là một người mẹ hiền trên thế gian này. Ta sẽ tâu lên cấp trên xin được nêu gương bà. - Ông lại quay sang nói với Tất Đạt. - Ngươi mắc nỗi oan là vì thường ngày hay nói năng bừa bãi. Kẻ sĩ nhất thiết nói năng hay làm gì cần phải thận trọng, như thế mới xứng đáng là học trò của Đức Thánh. Bởi thế người xưa kén rể tất phải chọn người tốt như ngọc trắng. Thế mới biết cái tai hại của lời nói thật là khôn lường. Các ngươi về nhà phải sửa chữa ngay những lầm lỗi trước đây đùng mắc sai phạm nữa.
Sau đó quan tha cho hai người về, lại cho dùng kiệu của mình đưa mẹ Tất Đạt tới tận nhà. Rồi ông cho gọi Uông thị tới mắng:
- Tại sao ngươi bảo Tất Đạt giết người?
- Đó là con nói đùa. - Uông thị nói.
- Đã là nói đùa, tại sao coi đùa là thật, khiến người ta phải chịu oan. Lẽ ra phải trừng trị ngươi, ta thấy ngươi đã già, nên chỉ vả ngươi hai trăm cái.
Thị bị đánh đến nỗi rụng cả răng, mặt mũi sưng húp, trở về nhà không lâu thì chết. Quan tường trình vụ án lên cấp trên. Tới mùa thu thì có trát súc về, chém đầu Ngũ Hắc Ngưu. Văn Tất Đạt, Lý Văn Ngọc trở về sửa chữa lỗi lầm, luôn luôn làm điều thiện, về sau cả hai người đều thành đạt.
Khấu thị vô cùng biết ơn Tất Đạt đã bảo vệ danh tiết cho mình, vì chồng chết không biết nương tựa vào ai, nhờ người mối mang nguyện làm vợ Tất Đạt để báo đền ân đức chàng. Tất Đạt nói:
- Trước đây là nói đùa, nay lại thành sự thật.
Rồi nhờ mối đem sính lễ đến hỏi làm vợ. Từ đó hai người sống rất hòa hợp. Về sau sinh được hai con, một người được cử làm hiếu liêm.
Các bạn thân mến, người ta sống trên đời, vợ chồng phải hòa thuận, dù xấu cũng không nên chê, nói năng phải cẩn thận, đừng đổi trắng thay đen. Hãy trông gương Văn Tất Đạt chê vợ rồi giày vò vợ nói đùa mà chuốc lấy tai vạ, khiến mẹ phải cắt chân, vậy thì có hiếu ở chỗ nào? May mà thấy chim khách rồi tỉnh ngộ, chịu oan nhận tội để bảo toàn danh tiết cho Khấu thị lại biết cải tà quy chính mới được minh oan, thoát nạn. Văn Diệp thị chịu khổ ở vậy thờ chồng nuôi con nên người mới được ân mưa móc vua ban. Khấu thị chịu oan mà không oán hận, suốt đời không quên ơn cứu mạng, cho nên đẻ được con ngoan, hưởng phúc suốt đời. Lý Văn Ngọc nói năng bừa bãi, hay bàn chuyện phòng the, cho nên bị liên lụy. Ngũ Hắc Ngưu cướp của giết người nên bị chém đầu. Uông thị hại người nên chịu tội. Chu Vinh bất hiếu nên hãm hại. Tất cả đều do lưới trời lồng lộng, thưa mà không kẻ nào trốn thoát. Ở hiền gặp lành, gieo gió gặt bão, quả là đúng thay.