Tiếng chị cả lấp trong tiếng gầm đột ngột của chiếc xe. Đuôi xe phát tiếng nổ bành bạch và phụt khói đen. Lướt qua bên trái xe, bóng những chiếc Toyota, Nissan bóng loáng. Chiếc xe tụt lại, càng xa thành phố, đường càng xấu, nó càng có vẻ khó nhọc. Mặc dầu anh lái đánh tay lái rất điệu nghệ, nhưng chiếc xe vẫn thi thoảng lại xóc tung lên. Chiếc tiểu sành giáng đánh kịch xuống sàn xe. Đồ đoàn nẩy lóc xóc. Người như vào cuộc chơi du đẩy. Và chị cả như một nhạc trưởng tài ba, quán xuyến, điều khiển tình cảm của tất cả mọi người, lại reo vang: "Tỉnh ngủ cả chưa! Hôm nay rãn xương cốt, về tha hồ mà đau nhức nhé!". Cả chiếc xe cũng rộ lên tiếng cười, vui, quen thuộc như tự năm nào đó truyền về. Năm nay, lại như thanh minh hàng năm, năm chị em họ Đinh, đứng đầu là chị cả, với ông em trai kế tiếp là ông giáo Hoan, anh nhà báo Chương muộn mằn chưa vợ, sau nữa là Tuất, em gái và cuối cùng là Nhu út ít, cô mẫu giáo, cùng những người thân, như một bộ lạc hùng hậu, lại thuê riêng một ôtô, lên nghĩa trang viếng mồ mã của gia tộc, kể từ cha mẹ ngược lên ba đời trước, đã quy tụ về.
- Nhưng mà các cô các cậu có thấy: quý tộc của nó ra quý tộc không? - Đột ngột, chị cả ngắt tiếng cười, xoay trở lại câu chuyện Hồng Lâu Mộng: - Từ cái ăn cái ở đến dáng đi, điệu đứng, nét cười, giọng nói của nó, phải nói là khác hẳn bọn vai u thịt bắp, mò cua bắt ốc chứ!
- Ai bảo với chị loại mò cua bắt ốc nó không biết ăn chơi?
- Ăn chơi thì cũng dùi đục chấm mắm cáy, cũng là bọn phàm phu tục tử. Thằng giám đốc cũ của tao văn hóa lớp nhất trường làng, nghe nói giờ cũng bồ nhí như ai. Khốn nỗi vẫn cứ lòi đuôi là thằng bỉ tiện, khố rách áo ôm. Nói cứ ngọng líu ngọng lô. E lờ nói thành en nờ. Có cái đẹp nhất là cái l. nói cũng sai.
- Ha ha ha...
- Tao nói điêu tao chết. Học ăn cũng phải năm đời, còn học mặc cho thanh lịch cũng phải mười đời mới được. Quý tộc, phong kiến nó cũng là tinh hoa giòng giống mới có. Chứ sao! Mày mà diệt nó là mày lụn bại đấy. Đấy, nhãn tiền rồi.
Ôi, chị cả! Chương nhìn lên, nao nao bồi hồi. Sao hôm nay chị cả da ngà mắt phượng như phát tiết anh hoa, lồng lộng một ngôn ngữ thấu triệt và ý tưởng sắc sảo lạ lùng vậy. Chị cả, một thời thanh nữ huy hoàng, bẩy năm liền chiến sĩ thi đua ngành dệt, lên đến trưởng phòng, ngấp nghé danh hiệu anh hùng lao động, tuổi thân, ba lần đò chưa xong, phẫn tức điều gì, vì cơn cớ gì mà rũ tuột mọi công việc và vinh quang, trở về? Trở về làm một thứ dân, thoạt đầu với một cái mâm xôi chè ở góc phố, rồi khi Chương ở chiến trường về, đã thấy bà nghênh ngang một sạp vải lớn nguy nga giữa chợ, hơn cả cửa hàng vải quốc doanh. Và toang toang: "Cái lý ở đâu lại không cho người ta làm giàu. Từ cái lý trái nước ngược gió nào mà động một tý là tước đoạt với bắt bớ?" Ôi, con gái Ninh Hiệp, kẻ thừa kế đầu đàn của giòng họ, vẫn là cái loại người tay đao giáo ngựa ghê ghớm, tài ba vậy! Chim ra khỏi lồng không trông trở lại. Vậy đó nhưng, chị cả đâu có sợ. Cùng nghề đan thúng cùng nghề đan nia. Phải lúc thất bát vẫn bằng bản năng và những kinh nghiệm đã truyền đi trong máu, tin rằng: của đi rề rề, của về nghễu nghện. Chỉ một tay chị cả xây dựng cơ đồ. Quy tụ lại cả giòng họ tứ tán bằng mối liên hệ bền chặt. Xây lại nhà thờ tổ. Lập lại gia phả. Sơn son thếp vàng lại hoành phi câu đối. Sửa sang phần mộ tổ tiên. Bỏ một triệu đồng thưởng cho kẻ nào giảng nghĩa được ba chữ "Môn tử môn" trên bức hoành gắn trước cửa nhà thờ tổ, vì lo rồi đây mải mê làm giàu mà làm quên hết lời dạy thâm thúy của ông cha.
Đợi chị cả dứt mạch chuyện đầy sức quyến rũ và lấn át, Chương mới rụt rè tham gia câu chuyện:
- Nhưng mà chị có thấy truyện Hồng Lâu Mộng kết thúc buồn không?
- Buồn cái gì?
- Cuối cùng là cái chết.
- Ôi trời!
Chị cả vung hai tay lên trời, kêu tắc nghẹn. Chương hơi bị bất ngờ. Ông giáo Hoan, lại bỏ kính, lấy khăn lau hai con mắt mưng mưng, ngờ ngệch.
- Phải nói là... chết là một trong những cái phát minh vĩ đại của tự nhiên.
- Cái gì vĩ đại?
Chị cả quay phắt lại. Ông giáo ngập ngừng:
- Cái chết là vĩ đại. Vì không chết thì không có sự sống.
- Chết mà cũng vĩ đại! Hay đấy nhỉ!
Ông giáo liếm mép:
- Đấy là một quan niệm, trước hết của phương Đông. Chính vì thế mà phương Đông quan niệm đi tảo mộ khác hẳn phương Tây. ở phương Tây ngày tảo mộ, gọi là Fêtes de morts, là ngày hai tháng mười một. Thời tiết lúc ấy thường u ám. Còn ta, thanh minh trong tiết tháng ba. Lúc này, cỏ non xanh rợn chân trời. Kìa kìa, chị xem, trời có đẹp không?
Ô tô đã leo hết dốc, đứng trước nghĩa trang xanh đầm màu cỏ tươi trên các triền đồi. Cảm hứng vì cảnh sắc mùa xuân mơn mởn ngoài trời; đứa con gái ngủ trong lòng người phụ nữ xa lạ cạnh Chương đã choàng dậy. "Đến rồi, hả mẹ?" Đôi mắt to trong veo của nó rụt rè hỏi mẹ. Chị cả nhảy xuống xe, lảnh lót ra lệnh:
- Mẹ con cô Nhiên và tất cả các cô cậu đi đâu làm gì cũng một giờ là có mặt ở đây để về Hà Nội nhé!

Những làn sương tím nhạt cuối cùng đã bốc bay và vòm trời mùa xuân điểm những chấm én nhỏ chao liệng, xanh bình yên, xoải đôi cánh mềm, ôm trọn cả khu mộ rộng mênh mang.
So với năm ngoái, nghĩa trang đã uy nghi hơn và bề thế hơn. ở những khu mộ cũ, nhiều ngôi đã được xây cất lại. Đa phần được tôn cao. Nhiều ngôi lên mái che, kiểu cách đền miếu thiêng liêng hoặc giống một căn nhà nhỏ thân mật ấm cúng. Khu mộ mới mở ra trên những triền đồi đá ong ở phía tây. Những ngôi mộ mới leo dốc, hợp cùng với cả vạn ngôi mộ cũ trắng xám một màu xi măng, trập trùng theo nét lượn mềm mại của những eo đồi, trong thế chập chờn trôi dạt. Thoáng một chút hư huyền như một hơi sương phả, cõi chết hiện ra với ấn tượng mạnh mẽ đến bất ngờ. Cái chết không cô đơn. Cái chết đã thành một lực lượng hùng hậu mạnh mẽ vì sự vĩnh hằng của nó. Cái chết đã bước ra trình diện với một tầm cỡ ngang vai với cái sống!
Chương thoát khỏi ám ảnh bị lụy như mọi lần, khi đến đây, giữa đường biên của đời sống trần thế, và thế giới của cái chết. Mọi người đều nghĩ mình bất tử. Nhưng Chương thì Chương hiểu: lẽ ra anh đã nằm dưới đất này từ lâu rồi. "Sau trận B52 ở Vĩnh Linh vừa rồi, còn được ngồi viết thư cho chị cả là hạnh phúc quá tầm mong muốn của em". "Chị cả ơi, sau những ngày chiến đấu ở thành cổ Quảng Trị, viết thư cho chị, em tự hỏi: phải chăng em đã được sống hai lần?".
- Nào đứng cả vào đây. Cậu Chương, cậu mải nghĩ gì thế? Hồi mẹ mất, cậu ở Vĩnh Linh. Còn lúc sang áo cho cụ, cậu lại ở Quảng Trị. Có đúng không?
Chương nghe lời chị cả quay lại. Mọi người đã quỳ trước mộ mẹ. Ngôi mộ vừa được sửa sang. Chị cả đã nhờ một kiến trúc sư vẽ kiểu. Gờ thành mộ và mặt mộ ốp đá rửa màu dâu tây điểm trắng. Mộ chí gắn cả ảnh mẹ in trên nền sứ. Trên mộ, lặng lẽ những khóm trường sinh phun những chấm hoa li ti, đỏ như son.
Chị cả và Nhu đặt đồ cúng lên trước mộ. Hoan cùng vợ và cô Tuất đứng chụm lại che gió xòe diêm, thắp hương rồi cắm ra các ngôi mộ xung quanh. Gió từ xa hắt lại, khói hương quẩn, xanh mơ.
Chương ngồi xuống giúp chị cả lấy đồ vàng mã đặt bên cạnh mộ chí. Những thỏi vàng, sấp tiền. Chiếc ti vi. Chiếc cát xét.
- Gửi cho cụ cả đô la à?
- Trần sao âm vậy. Người chết không hẳn là người sống thật, nhưng cũng không phải là người chết hẳn. Dưới ấy giờ tiêu cả đô la. Có bán đủ các mặt hàng. Nhưng, chị vẫn muốn gửi tất xuống cho cụ, sợ cụ chưa biết ti vi, cát xét là gì, không biết đường mua.
- ừ, hồi mẹ sống, Hà Nội chưa có ti vi.
- Buồn cười, tôi đưa bà đi xem phim ở rạp Kinh Đô. Lần sau, mua vé đưa bà, bà bảo: Tôi xem rồi, tôi không xem nữa đâu.
Nhu đặt lên nóc mộ một đĩa hoa lan. Chị cả nghiêng đầu, rũ tóc, chải:
- à, con này nó còn nhớ bà rất thích hoa lan.
- Lúc thay áo, trong túi áo bà, em thấy có hai bông lan héo thơm sực.
- Mày là đứa được bà yêu nhất!
- Sao bảo chị!
-Tao ấy à? Bà ghét nhất tao thì có.- Chị cả cười, hai mép vạc sâu, gò má đội lên tròn nhẵn, đỏ rạn hơi trầu cay: - Bà bảo tao là đứa lồng hổng nhất nhà. Tao không chịu tuân phục phép tắc gia giáo. Chúng mày có biết không? Bà bắt tao lấy ông Sâm, giờ là ông lang đông y ở khu phố mình ấy. Tao nhất quyết không chịu. Chỉ vì thấy lão hói đầu. Sao tao sợ người hói thế! Bà bảo tao: "Hai gia đình đã hứa hẹn rồi, mầy đừng để người ta chan tương đổ mẻ vào mặt tao!" Tao cũng kệ. Tao cãi văng tê. Tao cãi hỗn: "Cụ đi mà lấy ông ấy". Nghĩ lại, giờ già rồi, mới thấy thương bố mẹ. Có hôm tao kiếm được lãi to lắm. Tao mua ngay một cân giò, một cân lạp xưởng, nghĩ phải đem biếu mẹ thì mẹ còn đâu! Thì ngày xưa, miếng ngon miếng ngọt cụ không bù chì bù chít cho con cái thì cho ai? Nào, lui ra cho tôi khấn bà.
Thoáng cái, mặt chị cả đã ngấn lệ. Chị quỳ hai gối lên cỏ, đối diện với ngôi mộ, khăn vấn chỉnh tề gương mặt tràn đầy thành kính, rưng rưng:
- Này, Nhu, Chương, ông Hoan, các cô các cậu... theo tôi khấn mà học để khấn bà với các cụ chứ. Ngộ năm sau tôi không còn nữa thì làm sao.
Lẽ ra có thể nói một câu gì đó thỉ thui điều gở chị cả vừa nói, thì mọi người lại như những đứa trẻ ngoan ngoãn, nhất loạt quỳ xuống sau chị cả, nét mặt trầm tư, phảng phất ánh hồi quang thiêng liêng lặng phắc. Cho tới lúc, đột ngột, một tràng pháo nổ, đục một lỗ thủng vào cõi tịch mịch, chị cả mới dứt lời khấn, đứng dậy chép miệng:
- Khổ, người chết đã vậy. Còn người sống? Đấy, cắm cúi vào việc mình, không hiểu hai mẹ con cô Nhiên đâu rồi!
Chương ngước lên phía đồi cao. ở mép đồi, gió rồ dạt lớp cây dại, những ngôi mộ in vào nền trời những hình khối mấp mô.
- Hai mẹ con cô ấy ở trên kia. Cô ấy viếng mộ ai thế, chị?
- Chồng cô ấy. Trước hai vợ chồng cô ấy cùng một tổ thợ với tôi. Thôi, cậu Chương hay ai lên hỏi han người ta nhé. Đừng để mẹ con cô ấy lủi thủi. Giờ tôi đến với hai ông lão nhà tôi đã, rồi ta chia nhau lần lượt đi thăm các cụ trong giòng họ.