Thì ra đã quy về đây hài cốt cả hai người chồng chị cả. Chị cả năm nay năm mươi hai. Chị lấy chồng năm 1968. Chồng chị là đại úy, đồn trưởng một đồn biên phòng ở biên giới Lai Châu. Anh hy sinh khi chiến đấu hai năm sau ngày cưới. Năm 1975, chị cả tái giá. Ăn ở với người chồng thứ hai được ba năm thì người chồng bị tai nạn giao thông chết. Chị lặn lội lên tận vùng núi Lai Châu tìm hài cốt đưa người chồng thứ nhất về, đúng dịp cải táng người chồng thứ hai, đưa di thể của cả hai người lên đây. Năm ngoái chị cả lấy người chồng thứ ba. Có tuổi rồi, lấy nhau cho có danh nghĩa vợ chồng chính thức, chứ thực ra chỉ là sự sống ghép đôi để nương tựa đỡ đần nhau. Quả nhiên chị trở thành điểm tựa của người chồng ngay sau ngày đăng ký không lâu. Ông đã hơn sáu mươi tuổi, là cán bộ công đoàn về hưu, mắc bệnh xuyễn nặng, lại bị tai biến mạch máu não, liệt nửa người đã hơn nửa năm nay.
Như vậy là tính đến đời Chương là đời thứ sáu thì riêng gia tộc họ Đinh của Chương, và những người quan hệ, đã có tới gần một trăm người đã khuất được quy tập cả về đây. Họ họp thành một xóm nhỏ, đông vui.
Còn hai mẹ con người phụ nữ trẻ này, thì Chương có cảm giác họ đơn lẻ và bơ vơ thế nào. Bật lửa, châm hương hộ người phụ nữ đã có lúc Chương gần như gầm mặt xuống vì ái ngại, xót thương. Đứa con gái cao đến tai mẹ, hai cái bóng trơ vơ, cùng một màu áo đen tuyền đứng chắp tay, trước ngôi mộ mới đặt, như một nỗi sầu thảm ngắn đọng từ tiền kiếp.
- Em mới đưa nhà em từ Gio Linh về định đưa về từ lâu nhưng ngặt cái, cháu Lộc còn nhỏ quá!
- Anh nhà hy sinh ở Quảng Trị?
- Nhà em, theo giấy báo tử là hy sinh ở Quảng Trị và an táng ở nghĩa trang phía Nam tháng tám năm 1972. Phía Nam mênh mông thế, biết đâu mà lần. Em đến hỏi tỉnh đội Quảng Trị, cứ nghĩ là khó mà tìm nổi. Nhưng cũng nhờ trời phật run rủi anh ấy còn được gặp vợ con nên em hỏi đúng ngay anh đại úy là bạn chiến đấu cùng một tiểu đội. Thế là đích thân anh ấy đưa em đến chỗ bìa rừng, nơi anh ấy chôn cất nhà em.May quá chưa có ai động cuốc, đào xuống là thấy ngay. Mà đúng là nhà em thật. Bọc ni lông kín hơi nên hình nhà em còn rõ lắm.
Chương đưa tay che khói, mắt anh cay xè.
Người phụ nữ tiếp:
- Nhà em hy sinh sau khi ra Bắc cưới em. Hồi đó, em đã có linh tính, sẽ có điều chẳng lành xảy ra với anh ấy. Đã định bảo hay là hoãn làm lễ thành hôn đi. Nhưng nghĩ đi nghĩ lại, thấy thương anh ấy, thương mình quá. Anh ạ, hồi còn chiến tranh, anh có biết điều truyền tụng gần như dị đoan này không: ở mặt trận, hễ đơn vị nào có hai người trùng tên nhau, thế nào cũng chết cả hai. Ngoài ra, anh nào đi phép ra Bắc lấy vợ, về thế nào cũng không vẹn toàn!
Nắm hương cắm trên nóc mộ chồng bỗng quẫn gió, mù mịt khói đặc và đột nhiên bốc lửa cháy đùng đùng. Đứa bé gái đang đứng cạnh mẹ, liền nằm ập xuống, giang đôi tay ôm mặt mộ, gào: "ối, bố ơi!" Người phụ nữ vội quay lại. Đứa bé gái nức nở.
- Bố ơi, con trông thấy bố rồi! Sao bố không về với con!
- Lộc, con!
- Mẹ ơi, con trông thấy bố rồi. Mặt bố có vết máu. Đầu bố quấn băng trắng. Tay trái bố cũng quấn băng, quần áo bố rách nát hết!
Người mẹ lay vai con, lưỡi líu lại, lật bật. Đứa con huẩy mình, mặt thiêm thiếp:
- ừ, ừ, con ở đây với bố cơ. Con ứ về đâu.

"Nào, nhìn lại lần cuối đi. Một năm nữa mới trở lại đây cơ đấy". Chị cả nói dõng dạc. Chương quay lại, đưa mắt bao quát cả một vùng đất rộng; trong im lặng Chương có cảm giác anh đang mở hết các cửa sinh lực để thu nhận hết nguồn thần lực thiêng liêng ở nơi đây đang tràn vào bản thể, để làm cái việc cao cả nhất là khai mở một miền đất mới trong cõi tâm linh bí ẩn của chính mình.
Cái chết quả thật là một phát minh vĩ đại của tự nhiên. Chết là một đức lớn của trời, là cái tất yếu buồn rầu, là sự ngắt đoạn một giòng sinh hóa liên tục tuôn chảy dạt dào. Đối với Chương thì cái chết là bạn bè thân thuộc cầm tay nhau. Cái chết bản thân nó chẳng thể là đáng kinh tởm hay rực rỡ ánh hào quang đáng tôn vinh. Cuộc đời nào mà chẳng có tai ương. Vậy thì câu chuyện còn lại là trong phạm vi cho phép, con người vẫn có thể dành cho mình sự lựa chọn thật bình tĩnh. Vì cuối cùng thì như chị cả nói: người chết không phải là người còn sống, nhưng cũng không phải là người chết hẳn, vô tăm tích; người chết còn tạo lập với người sống một mối liên hệ vô hình, nhưng bất tử và vô cùng linh thiêng. Ôi, chị cả! Người phụ nữ ít chữ nghĩa nhất nhà, nhưng sống trọn vẹn với cuộc đời bằng toàn bộ tâm lực của mình. Chị cả là sự sáng tỏ.
Chị cả lau nước mắt rầm rề trong hai hố mắt, bước lên xe:
- Thôi, ông bà, cha mẹ, hai ông và các vị ở lại nhé. Nào, đã đủ cả chưa? Chú lái nổ máy đi!
Xe xuống dốc đồi. Khập khình bốn bánh rập qua các rãnh xẻ ngang mặt đường lấy nước tưới ruộng xuân. Mọi người đang cố ra khỏi cơn mộng mị dài. Lao xao trong xe những giọng người như từ hư vô vọng lại. Rồi như không thật, có tiếng ai đó ngơ ngác: "Sao lúc đi không qua đường này?". Rồi tiếng một người kêu bàng hoàng: "Sao chóng tới đường quốc lộ thế nhỉ?".
- Ơ, cái Lộc lớn quá rồi! Lúc đi trời còn tối, bác không trông rõ cháu.
Chị cả quay lại sau xe với hai mẹ con người phụ nữ nọ, cao giọng như muốn gọi mọi người trở về với thực tại:
- Lớn sắp bằng mẹ rồi còn gì. Cháu học lớp mấy rồi, Lộc?
- Dạ, lớp sáu ạ.
Đứa bé nhỏ nhẻ. Chị cả nhã bã trầu, quài tay, day nhẹ vào cổ họng con bé, âu yếm:
- Bố con phù hộ cho hai mẹ con con nhé. Rồi con sẽ xinh hơn cả mẹ, cả bố. Sẽ giỏi giang hơn cả bố, cả mẹ cho mà xem. Có đúng không?
Chị cả chành miệng cười. Cười thật tươi. Cười thật giòn. Cười để lôi cuốn tất cả mọi người vào cuộc sống đang ở ngay bên mình, trong mình. Cười để khỏa lấp cái hố sâu thẳm trong lòng chị. Một đời đàn bà, hai lần chồng chết. Một đời người, chứng kiến bao cái chết. Một tay mình, hạ huyệt bao người thân, đắp mộ bao người ruột thịt. Cái chết cũng đủ hình, đủ dạng, nằm ngay ở cuộc sống này.

Nhưng, hình như chị cả bất lực. Chỉ có một mình tiếng chị cả cười, tiếng chị cả nói. Cả cái xe đang còn la đà trong đám sương mù của những hư ảnh chập chờn của lẽ sinh tử. Mỗi người, lúc này đang chia hai. Một nửa còn ở lại với những ngôi mộ, nơi cư ngụ của linh hồn những người đã đi về cõi hư không, nhưng được quan niệm như một xứ sở có thật và gần gụi.
Nhưng, một lần nữa, chị cả lại vặn cả nửa người, chồm lên lưng ghế. Một lần nữa lại tỏ ra cố gắng chế ngự mình và lôi cuốn người khác, lên giọng oang oang:
- Nào, ai có chuyện gì thì kể lên cho vui nào! Rồi cũng phải để tất cả chuyện buồn vào một chỗ chứ! Đất nước này, chết là việc thường xuyên, cứ sau thương xụt xùi mãi thì sống thế quái nào được! à, ông Hoan, ông bảo chết là một phát minh vĩ đại. Thế còn sống?
- Cũng là một phát minh vĩ đại!
- Vĩ đại quá đi chứ nhỉ! à, nói tiếp chuyện Hồng Lâu Mộng đi. Cái cô Lâm Đại Ngọc vừa biết ăn cơm đã phải uống thuốc, về sau chết vì bệnh gì?
- Vì ho lao!
Ông Hoan đáp trịnh trọng. Chị cả ngừng cười. Chị quay nhìn cửa xe, thu mình lại và giọng bỗng se se:
- Nghĩ cũng tội thật. Nhưng mà biết thế nào được nhỉ? Sinh hữu hạn, tử bất kỳ. Chuyến xe sau chắc gì còn tôi.
Chương hơi chồm lên trong một phản ứng bất thường.
Chị cả trở lại trạng thái đều hòa, quay lại, nhìn Chương, thản nhiên:
- Vậy, tôi giao nhiệm vụ cho cậu Chương đây. Có nghe rõ tôi nói không đấy?
- Chị nói đi!
- Cậu ghi lại tất cả vị trí mồ mả, họ tộc người thân của gia đình mình lại. Còn các bài khấn, tôi giao cô Nhu!
Có tiếng Nhu nói từ đuôi xe hắt lên. Tiếng máy gầm vang động. Chương ngồi tựa vào thành ghế, cố tạo một khoảng cách với hai mẹ con người phụ nữ nọ. Không cần phải cố gắng lắm, vì bây giờ chiếc xe đã rộng. Chiếc xe đã để lại tất cả những đồ cúng viếng ở những ngôi mộ. Sàn xe hoàn toàn trống. Bây giờ mới nhìn thấy những nốt rỗ, những mảnh sắt vá víu ở sàn xe. Thậm chí có chỗ thủng lớn bằng bàn tay, nhìn xuống thấy cả mặt đường đang vùn vụt chạy qua. Chiếc xe đã cũ quá rồi. Nhưng nó nhất định không chịu thua con đường. Nó còn bền bỉ và dẻo dai. Nó đang thồ một sức nặng mới. Từ nơi những người thân gửi xương cốt trở về, ai dám nói mỗi người chỉ có một mình mình. Điều đó rõ rệt nhất ở cơn khóc rấm rứt của đứa con gái người phụ nữ ngồi bên Chương. Chính Chương cũng vậy, Chương mang trong Chương bao nỗi niềm tâm tư. Chiếc xe còn có thể gặp lại Chương và mọi người ở thanh minh năm tới chưa biết chừng
Chuyến xe sau sẽ không còn anh nữa.
Xe vẫn chạy nghìn đời chỉ vắng anh thôi.
Những chuyến xe không có khứ hồi...
Chương nhớ tới mấy câu thơ di cảo của Chế Lan Viên trong nỗi nao nao thương nhớ rất vô hình và xa mờ.
Cạnh Chương, người phụ nữ nọ ôm đứa con gái vào lòng, nghẹn ngào: "Nín đi, Lộc. Bố vui vì hai mẹ con mình lên thăm bố, chứ bố có buồn đâu, con!.