... Chiếc xe lửa cũ chạy cà rịch cà tàng trong đêm tối. Ngành đường sắt mới khôi phục chưa được bao lâu nên vẫn phải dùng tàu cũ, ray mòn, chỗ ngồi chỗ nằm khá chật chội và hỗn độn.

Ngồi thu mình ở một góc toa là một người phụ nữ đứng tuổi. Bà ta còn khá đẹp, làn son phấn xoa khiêm tốn trên mặt làm bà càng sắc sảo dù chập chờn trong bóng đèn tàu vàng ệch. Người đi tàu chen lấn ép bà vào vách tàu. Bà cứ phải luôn tay kéo cái túi xách vào lòng, ôm chặt. Bà không dám ngủ vì sợ... điều gì đó không hay xảy đến. Bà nhìn bầu trời miền bắc chạy loang loáng qua cánh cửa, nói nhỏ:

- Thế là mình sắp trở về Hà Nội. Gần 25 năm rồi còn gì.

Năm 1954, Hà Nội giải phóng. Từ mấy ngày trước, đám học sinh đã rộn rịp hẳn lên. Chẳng còn sợ lính kín, mật vụ, ai cũng nói công khai về việc đón bộ đội về tiếp quản Thủ đô. Thu Thủy - cô nữ sinh Trưng Vương - cũng như mọi người, nôn nao cả ruột gan, đạp xe chạy khắp nơi, nét mặt rạng rỡ. Ai cũng biết, cô chờ đợi đón bộ đội về giải phóng Thủ đô cũng là đón người anh ruột đi kháng chiến trở về. Thu Thủy có người anh trai tham gia Trung đoàn Thủ đô rời Nội từ đêm 19-12-1946. Chính vì vậy mà ba cô - Ông giáo Nhượng - bị chính quyền Hà Nội quấy rầy hoài. Ông biết nói thế nào được khi con trai ông theo tiếng gọi của non sông. Ông không đủ can đảm đi kháng chiến theo con, đã chạy tới Vân Đình lại quay về. Mấy năm sau này, nhờ ông Ký Hiếu - người bạn cố tri - có quen với phòng nhì nói giúp đôi lời, ông mới đỡ vất vả hơn. Thu Thủy - con gái ông giáo Nhượng - là một học sinh yêu nước, lòng luôn hướng về Việt Bắc, về người anh trai đi kháng chiến. Vì vậy cô hoạt động suốt đêm ngày cho phong trào học sinh kháng chiến...

... Một thanh niên xin phép bà trải miếng ni lông nằm dưới sàn. Bà biết sao được tàu chật mà ai cũng cần đi. Bà co chân lên ghế ôm chặt cái túi vào lòng...

... Thế rồi vào năm 1 952, cô Thủy và anh chàng Hữu con ông Ký Hiếu yêu nhau một cách nồng nàn. Hữu cũng tham gia phong trào học sinh kháng chiến khá tích cực. Nhưng đến đầu 1953, Hữu bị gọi đi trường võ bị. Cuộc đấu tranh giữa hai người bạn khá quyết liệt. Song lệnh gọi nhập ngũ rất gấp không cho phép Hữu dùng dằng. Anh hứa dù ở đâu làm gì cũng sẽ hết lòng hướng về kháng chiến, hướng về Cụ Hồ...

Mấy hôm liền lo đón bộ đội về giải phóng, lo đón anh, Thủy vẫn nghĩ đến Hữu đang ở phương nam không biết anh ta đón tin này ra sao?

Thủy giấu anh trai, không kể gì về anh chàng sinh viên ở trong Nam, cho tới ngày ông bà Ký Hiếu đi Hải Phòng. Cả nhà không cho Thủy đi theo. Thủy khóc rất dữ, hứa sẽ ở lại Hà Nội. Nhưng chỉ mấy ngày sau, do đấu tranh tư tưởng không nổi, nhất là khi cô em gái của Hữu lên Hà Nội thì thầm, đưa thư của Hữu từ trong nam gửi ra, thì Thủy bỏ nhà trốn đi Hải Phòng. Cô đứng nhìn Hà Nội lần cuối vừa khóc vừa nói thầm:

- Hai năm, thống nhất Tổ quốc lại gặp nhau, Hà Nội nhé!

... Cô học sinh Trưng Vương ngày đó đã trở thành "Bà thiếu tướng Nguyễn Hữu" của quân đội Sài Gòn từ đầu những năm 70. Những ngày lên xe, xuống ngựa, sống giàu sang phú quý đã đi qua. Ngày 30-4-1975 khi lính bỏ chạy tán loạn thì tướng Nguyễn Hữu ngồi yên tại nhà. Ông xin được trở lại đời thường dù cách mạng xử ông tù tội thế nào cũng được. Chính bà lo sợ giục ông:

- Hay... ta chạy đi. Mặt mũi nào gặp lại gia đình, các anh chị, bạn bè, nhất là ông đã trở thành tướng của quân đội Sài Gòn...

Ông khăng khăng:

- Tôi bỏ chạy một lần, bây giờ không chạy nữa. Bà biết, tôi cố gắng chạy vạy để làm tướng hậu cần, chỉ có tội bớt xén tiền viện trợ chứ không trực tiếp gây đổ máu.

Tôi tin không bị bắn bỏ. Nhưng chắc chắn ở tù. Thế là cũng đủ lắm rồi...

... Người thanh niên nằm dưới chân bà tướng cũng không ngủ, hỏi giờ giấc hoài. Bà có ý không vui với người khách tự đến...

... Bây giờ "bà tướng" Thu Thủy đang ngồi xe lửa hạng bét này ra Hà Nội, để sáng mai chuyến xe lửa đi Bắc Giang. Ngồi trên tàu bà cố nén sự cay đắng của cuộc đời. Ông ra trình diện rồi đi cải tạo từ trại này sang trại khác, rồi bây giờ ra tận Bắc Giang. Đây là lần đầu tiên bà đi thăm ông bởi bà mới biết địa chỉ cụ thể. Sau giải phóng, bà cũng tính về thăm Hà Nội, thăm bà con một cách đàng hoàng, nhưng rồi ông đi cải tạo mấy năm liền. Vinh quang gì mà ló mặt về Hà Nội! Bà ở trốn trong một căn nhà nhỏ ở Gò Vấp, chỉ mong không có ai tìm. Bà cũng tính bao giờ ông ấy được ra trại, hẵng hay... Bà nuối tiếc năm tháng sống sung sướng trên đất Sài Gòn với nhà cao cửa rộng, một bước cũng không rời xe hơi. Bây giờ lang thang khắp nơi để thăm nuôi ông. Có người rủ bà đi vượt biên, song làm sao bà rời Việt Nam khi ông đang ở trại cải tạo? Bà yêu ông tha thiết và ông chưa h࠰hản bội bà, thì làm sao bà bỏ ông được. Lần này, bà đem cho ông ít quần áo, thuốc men và một chút tiền. Bà chưa hết tiền nhưng không biết phép tắc của cán bộ ở trại ra sao. Đem nhiều sợ bị phê bình, tịch thu, sợ cấm cho "tù" ăn sung sướng, sợ... sợ. Bà nhớ, trong thư ông viết: "Mong gặp được bà là quý rồi, đừng đem gì cho cực khổ, vướng bận". Đành rằng vậy, nhưng cũng có chút đỉnh cho ông ấy dằn túi.

Bà mệt quá chợp mắt. Trong giấc mơ bà thấy hai người gặp nhau bên hồ Hoàn Kiếm, tung tăng như hồi còn đi học. Cả nhà đón họ, mở tiệc mừng trong tiếng nổ của sâm banh...

Bà giật mình, tỉnh dậy. Đoàn tàu vẫn lăn bánh lạch cạch đều đặn. Nhưng người ngủ nhờ dưới chân không còn nữa. Bã vội vàng sờ vào túi xách. Một vết rạch bên cạnh túi để lòi cả quần áo bên trong. Mồ hôi bà vã ra như tắm. Kẻ khốn nạn kia đã móc mất túi tiền của bà lúc ngủ thiếp đi. Bà sững sờ như muốn đứng tim. Thế là hết, không còn tiền mua vé tàu đi Bắc Giang, không còn tiền đưa cho ông ấy. Bà biết dựa vào ai giữa thành phố quê hương, nhưng lại xa lạ... Bà tự trách mình, nếu giải phóng xong chạy về nhà thì bây giờ đâu đến nỗi khó khăn. Bà nhổm lên định tri hô. Song kinh nghiệm cuộc đời đã nhắc bà ghìm lại. Ai chứng minh cho bà đã mất tiền và mất bao nhiêu? Người ta sẽ buộc bà đến công an, lập biên bản, ghi lời khai. Rồi bà phải xưng là vợ một viên tướng ngụy Sài Gòn đi thăm chồng đang cải tạo, giữa một Thủ đô của "phía bên kia", ai sẽ bênh bà bây giờ? Bà ôm mặt hai hàng nước mắt trào ra. Ông Trời chắc hành bà cho thật đau đớn để trị tội đã bỏ đi khi cờ đỏ đã rợp trời Hà Nội. Đáng đời mày lắm, Thủy ạ! Nhưng chỉ tội cho Hữu đang ở trại cải tạo, chắc không thể nào đầy đủ như ở nhà. Mà trời Hà Nội đã sang đông...

Một cô gái mặc bộ đồ xám của ngành đường sắt, mệt mỏi bước xuống toa đi ra cửa ga. Cô vừa hoàn thành chuyến đi vào Sài Gòn và trở ra cả tuần lễ. Chốc nữa, cô sắp gặp người mẹ già, bán nước trên vỉa hè. Cha cô đã hy sinh ở Sài Gòn khi đơn vị ông đến Củ Chi - mẹ cô nói như vậy. Hai mẹ con dựa vào nhau để đứng vững và đi tới. Đáng lẽ cô vào đại học, nhưng khi bố "đi B", cô phải bỏ học đi làm nuôi mẹ... Các bác, các chú nói: Cô đã góp phần cho ba đi đánh Mỹ. Đó là lời động viên thôi, còn mẹ con cô rất thiệt thòi khi không còn bố.

Cô gái giật mình. Bên góc sân ga một người ngủ gật gà gật gưỡng. Bà ôm chặt túi đồ.

- Bác ơi , Bác ơi !

Cô gái lay lay: Bà khách choàng dậy. Đó là người khách vừa bị mất tiền.

- Thưa chị, tôi nằm chờ để sáng đi Bắc Giang.

Tàu Bắc Giang ngày mai chạy chậm. Bác phải tìm chỗ nghỉ rồi mới ra ga.

- Tôi nằm tạm ở đây cũng được.

- Không ai cho bác nằm ở đây đâu bác gái ạ. Bác tìm nhà quen nghỉ tạm rồi mai ra ga.

- Tôi không có ai quen ở Hà Nội.

Bà buộc phải nói dối vì bà đâu dám về nhà, dù rằng gia đình bà rất gần ga.

- Vậy bác ra nghỉ ở nhà trọ trước cửa ga; sáng vào cho gần.

Bà yên lặng. Một đồng cũng không còn trong túi làm sao vào nhà trọ! Cô gái thấy người khách lạ lúng túng, biết có chuyện không lành, vội nắm tay bà.

- Sao thế hở bác, có chuyện gì rồi?

- Nói thật với chị, tôi bị mất cắp, hết sạch tiền rồi. Bây giờ không biết sẽ ra sao!

Bà khóc sụt sùi. Cô gái thật sự lúng túng. Cô nhìn kỹ người khách: Một người lịch sự, đẹp và giọng nói rất... Hà Nội, mà sao lại lâm cảnh này.

- Bác là người Hà Nội phải không?

- Tôi ở Hà Nội từ lúc bé, lớn lên ở trong Nam. Nên chẳng nhớ gì nữa, chẳng biết ai còn ai mất!

Cô gái bỗng hoạt bát hẳn lên:

- Bây giờ cháu nói thật với bác nhé. Bác ở Sài Gòn ra, bác ở trong Nam lâu thế thì bác phải nghe lời thành thật của cháu. Thứ nhất, cháu đáng tuổi con cháu, bác đừng gọi cháu bằng chị, như vậy không đúng đâu. Cháu tên Tuyết, Thu Tuyết bác cứ gọi là con bé Tuyết hay cháu Tuyết cũng được. Thứ hai, bác phải về nhà cháu nghỉ đêm nay thôi, ở đây người ta không cho ngủ, với lại bác ngủ bên hè không tiện đâu. Bác về với cháu nhé.

- Tuyết à, cảm ơn cháu đối với bác rất chân tình. Nhưng cháu có biết bác là ai đâu mà cho ngủ nhờ.

- Cháu biết chứ, bác là khách Sài Gòn ra Hà Nội đi Bắc Giang thăm gia đình. Bác phải chờ tàu sáng, lại bị kẻ gian móc túi... Đúng chưa nào?

- Nhưng... nhưng cháu chưa biết hết đâu. Bác nói thật nhé... thà mất lòng trước được lòng sau. Bác là vợ một viên tướng Sài Gòn có tội với cách mạng đang đi học tập cải tạo ở Bắc Giang. Nào, bây giờ cháu có dám cho bác ngủ nhờ không?

"Bà tướng" nhìn thẳng vào mắt cô gái Hà Nội. Cô bé cũng bất ngờ, lúng túng. Trời! Một bà tướng ngụy đang đứng trước mặt sao? Cô ngồi sụp xuống đất, gục đầu vào hai bàn tay. Ông tướng này có dính dáng đến cái chết của bố cô không? Ông ta có bắn súng, ném bom vào đơn vị bố cô không?

"Bà tướng" hoàn toàn thất vọng khi thấy cô gái yên lặng. Tất cả bà con đều căm giận những người như chồng bà. Đúng thôi! Chống cách mạng thì khi cách mạng thắng lợi phải chịu tội, phải đi ở tù. Được tha chết là may! Nhưng bà buồn quá, nghĩ tới chỗ ngủ đêm nay và ngày mai nếu gặp được ông cũng chỉ còn hai bộ đồ ngủ...