Ông Cá Hô

Chỉ mục bài viết
Ông Cá Hô
Trang 2
Tất cả các trang

Làng tôi là một cù lao nhỏ nằm giữa sông Hậu, nhỏ đến chỉ đi dạo một buổi chiều là hết. Người ta gọi nó là Cồn Te, dài cũng được vài ba cây số nhưng bề ngang mỏng dính, đứng bờ bên này nhìn thấy bờ bên kia. Có chừng vài trăm nóc nhà nằm rải rác trong các khóm cây um tùm, cây ăn trái lẫn với tre trúc, cây hoang cỏ dại mọc tràn lan, nhiều nhứt là cây trâm bầu chẳng ai trồng và cũng chẳng dùng được việc gì, có rất nhiều cây ô môi tới mùa bông nở đỏ rực thật vui làng vui xóm nhưng trái đen xì, cứng ngắt chỉ có đánh chó là tốt. Dân làng phần đông làm nghề chài lưới, một số ít làm nghề đan lát hoặc làm ruộng, những thửa ruộng nhỏ xíu cỡ tấm đệm lúa thu hoạch được không đủ cho gà ăn. Nói chung làng tôi là một làng nghèo, tuy gần sát bên thị xã, đứng bên này có thể nhìn thấy chợ Long Xuyên với nóc nhà thờ cao vút và chợ cá tàu ghe đậu san sát dưới bến.
Vậy mà một hôm có một gánh hát tới diễn ở làng tôi. Thật là một gánh hát mạt hạng, người ta nói thế, mấy đêm diễn ở đình làng chẳng có mấy người đến coi, chỉ có đám con nít chúng tôi chạo rạo bên ngoài thì nhiều. Nhưng sau khi diễn xong thì lại đâm ra vui tưng bừng. ấy là do ông bầu tuyên bố rã gánh, rã ngay tại chỗ, ông nói thế, ông sẽ trả đủ tiền cho mấy đêm diễn, quần áo trang phục của ai người ấy giữ coi như cho luôn rồi ai muốn đi đâu thì đi, riêng vợ chồng ông sẽ qua chợ Long Xuyên dọ giá coi có thể buôn ba khía hoặc mở tiệm bán cháo lòng được không. Nghe vậy đám đào kép liền chộn rộn lên. Đi đâu, làm gì giữa cù lao như vầy ? Nhưng nước tới chân thì phải nhảy, chỉ nội buổi sáng đám đào kép mặt mày còn dính đầy son phấn đã lo bán đổ bán tháo các món áo mão cân đai rồi mạnh ai nấy vẫy tay kêu đò máy người đi Chợ Mới kẻ xuống cù lao Giêng, kẻ ngược lên miệt Tân Châu, Hồng Ngự. Bọn trẻ chúng tôi được dịp cha mẹ mua rẻ cho mớ trang phục thế là buổi sáng hôm đó cả đám bận đủ thứ quần áo long bào của vua, đứa bận áo gấm của công nương thái tử, có đứa còn bận được chiếc áo thụng đen của Bao Công lúc xử án Quách Hòe nữa, chiếc áo dài tới gối khỏi phải bận quần. Thật là vui, thật là đáng hoan hô gánh hát !
Nhưng có hai người không đi mà xin ở lại với làng, đó là đào Hồng Điệp và kép Hoàng Dương. Kép Hoàng Dương cất một cái chòi ở đầu cồn tính bề chuyển sang nghề đánh lưới bắt cá hô. Còn đào Hồng Điệp thì được một bà chủ quán cà phê cho làm người phụ việc.
Một bữa tôi mò ra chỗ ở của kép Hoàng Dương. Đầu cồn là một khoảng đất nhỏ, nhọn như một mũi tàu, thấy rõ nước sông chảy rẽ sang hai bên. Kép Hoàng Dương đang ngồi chồm hỗm ngó xuống sông coi nước chảy. Tôi bước tới làm quen :
- Chú Hoàng Dương diễn tuồng hay lắm !
Chú quay lại nhìn tôi nghi ngại :
- Mày coi tao diễn hồi nào, tao đâu có diễn ở đây ? Do đào Hồng Điệp bị bịnh nên tao cũng nghỉ diễn luôn. Hai tụi tao luôn diễn có đôi có cặp mà. Mày gặp đào Hồng Điệp chưa ?
- Gặp rồi, đang rửa chén ngoài quán bà Ba.
Thật ra tôi không coi kép Hoàng Dương diễn mà chỉ thấy chú bên ngoài rạp, hóa trang làm Tô Cáp Văn, mặt xanh, lông mày chổi xể, hai mắt bịt bạc nhờ hai cái nắp muỗng úp chụp lên mi mắt. Chú ngồi chồm hỗm bày sòng bạc "bầu cua cá cọp" dụ đám con nít tụi tôi lại, vừa lắc rủng rẻng mấy cục "cá cọp" lo chung tiền hốt tiền các tụ ăn thua vừa lắng nghe tuồng tích đang diễn bên trong, hễ nghe có tiếng hô "Quân sĩ đâu !" chú liền bật dậy la: "Dạ !" rồi hối tụi tôi : "Ê phụ dạ với tao cho xôm tụ tụi bay".
- ừ tao là kép Hoàng Dương đây - Chú thở dài nói - Nhưng thôi mày cứ gọi Sáu Dương cho tiện. Quê tao ở Rạch Giá cùng quê với đào Hồng Điệp. Nhà hai chúng tao ở cạnh nhau. Rồi cùng đi hát chung một lượt, diễn chung một tuồng. Bây giờ cùng ở lại đây, số kiếp như vậy mà.
Tôi nói :
- Nhưng đâu có ai bắt chú ở lại đây, những người khác muốn đi đâu thì đi mà ?
Chú nạt :
- Mày con nít biết gì, chuyện đi ở của người lớn đâu cứ phải muốn là được. Tốt nhứt mày chỉ cho tao chỗ vụng sông nào có cá hô tao bắt ít con bán lấy tiền sống qua cơn thắt ngặt này coi.

Chú sắm một chiếc ghe tam bản, mua ít tay lưới rồi cứ thế xuôi ngược trên sông lớn giăng lưới bắt cá hô. Vùng sông ở làng tôi có nhiều cá hô lắm nhưng chúng ở tận hang hốc nào dưới đáy sông không ai biết được. Những người già, những khách thương hồ thường đi lại trên sông kể rằng đôi khi họ thấy có con cá hô nổi lên lớn bằng tấm ván ngựa, vẩy ánh bạc, hai mắt lớn bằng hai cái chén, nó quẩy một cái làm mặt sông nổi sóng lên rồi lặn mất. Chú Sáu Dương miệt mài theo dấu từng con cá hô một, có con chú theo cả tháng trời, ăn ngủ luôn dưới ghe, người đen xạm, gầy rạc đi hai mắt lúc nào cũng mở thao láo để không bỏ sót lần nào con cá hô trồi lên. Nhưng đám cá hô tinh khôn cứ lẩn tránh chú hoài, chú thả lưới chỗ này chúng đi chỗ khác, có khi chỉ lẩn quẩn một chỗ nhưng không khi nào chú lưới trúng chúng được. Nhưng chú Sáu Dương không hề thất vọng, chú nói :
- Đám cá hô này đã thành tinh rồi nhưng tao cũng đã tu luyện mấy kiếp, chưa biết ai hơn ai đâu.
Chẳng mấy chốc chú đã thành một ngư dân hẳn hoi, không còn bóng dáng gì của người kép hát ngày xưa nữa. Đào Hồng Điệp vẫn còn rửa chén ngoài quán bà Ba, đôi khi được bà sai qua chợ mua đồ đạc. Chú Sáu Dương thỉnh thoảng ghé quán uống ly cà phê nói chuyện sông nước với khách trong quán. Không thấy chú nói chuyện với đào Hồng Điệp, cô ta đi ra vô cũng không ngó ngàng gì tới chú.
Một bữa có người khách vui miệng nói :
- ở đây có đào kép đủ cả ta diễn tuồng coi đi.
Đào Hồng Điệp mím môi có vẻ giận, bỏ đi vô trong. Chú Sáu Dương thì cười nói :
- Thôi mệt rồi, giang hồ phỉ sức rồi, giờ lo làm ăn thôi.
Có vẻ như chú chẳng còn quyến luyến gì tới chuyện hát xướng nữa, nhưng một hôm chú bỗng tâm sự với tôi:
- Thằng nhỏ mày không biết làm người lớn cực khổ như thế nào đâu. Mày có hay ghé quán bà Ba uống cà phê không ? Có thấy đào Hồng Điệp khỏe không ? Như vậy đó, con người ta khi đã gắn bó với cái gì rồi thì sẽ khổ với cái đó. Tao thương đào Hồng Điệp lâu lắm rồi, từ hồi ở làng, lúc ấy cô ấy còn nhỏ lắm, vậy rồi ngày tháng trôi qua cho tới bây giờ tao chưa có dịp nào ngỏ lời với đào Hồng Điệp.
Tôi nói :
- Chị ấy ở ngoài quán kìa sao chú không ra nói đi ?
- Mày giỏi ra đó mà nói. Nói làm sao, nói thương cô ta à ? Rồi cô ta không chịu thì nhảy xuống sông tự tử hả ? Mày còn nhỏ không biết chớ chuyện đời khó lắm không dễ như bắt cá hô đâu. Tao đã tính trong bụng rồi tới chừng nào thấy chắc đào Hồng Điệp thương tao tao mới dám nói. Cũng không trễ đi đâu mà vội. Cái chính là đừng cho thằng khác xen vào. Mày rảnh rỗi không làm gì ra ngoài quán canh chừng dùm tao. Tại tao thương đào Hồng Điệp quá nên mới theo gánh hát chớ tao biết hát hò gì đâu, nhưng rồi cố gắng tập tành tao cũng hát được, và khi được hát chung với đào Hồng Điệp tao hát hay hơn gấp bội. Chuyện của tao coi bộ cũng xuôi chèo mát mái lắm, biết đâu rồi lúc thành đào chánh kép chánh rồi cũng nên vợ nên chồng, nào ngờ trúng nhầm gánh hát mắc dịch chưa chi đã rã banh.
- Rồi chú tính sao ?
- Tính gì ? Thì tao ở đây câu cá hô còn tính gì nữa ? Nhưng tao chắc đào Hồng Điệp còn chưa yên đâu, cô ta còn nhiều mộng tưởng lắm. Do vậy tao bàn với mày như vầy...
Chú Sáu Dương vẫn quần với bầy cá hô. Có lần chú thả lưới trúng được một con cá hô lớn lắm nhưng nó quẫy hoài dưới nước, chú bèn lặn xuống và rồi đôi bên quần nhau dưới đó nước sôi lên sùng sục, thấy có vẩy cá nổi lên rồi thấy có cả máu nữa, cuối cùng chú trồi lên tay cầm tay lưới rách bươm, tay kia lau máu từ mấy vết trầy suể trên mặt, nói :
- Thôi tha cho nó phen này, coi như rộng nó dưới sông vậy thôi - Rồi chú bảo tôi - Mày ra ngoài quán nói chuyện với bà Ba đi.
- Nói gì ?
- Vậy chớ tao dặn mày như thế nào ? Nhớ nói đúng lời tao dặn không được sai một tiếng. Đi lẹ đi !
Tôi chạy ra quán nói với bà Ba :
- Bà Ba ơi, chú Sáu Dương nói bà để thư thả chú sẽ chuộc đào Hồng Điệp ra.
- Chuộc bằng gì ?
- Bằng cá hô. Chú nói sẽ đền bà một con cá hô hai trăm kí không thiếu một gờ - ram.
- Biểu nó ra đây.

Hơn tháng sau chú Sáu Dương bắt được một con cá hô thật lớn, chú để nó nằm chật lòng chiếc ghe tam bản chèo thẳng ra quán bà Ba. Con cá hô được đặt nằm ngay ngắn chính giữa quán người bu lại coi rất đông, trầm trồ chỉ trỏ. Chú Sáu Dương chọn một góc kêu ly cà phê uống. Con cá hô há miệng ngáp ngáp, đập đuôi mấy cái rồi mở to mắt nhìn mọi người. Đào Hồng Điệp đi ra vô không ngó con cá hô cũng không ngó chú Sáu Dương.
Một lúc sau bà chủ quán đi ra kéo ghế ngồi xuống trước mặt chú Sáu Dương nói :
- Vậy là con cá hô này đây hả ? Mày đem nó ra đây để chuộc con Hồng Điệp đó hả ?
Chú Sáu Dương cúi xuống với ly cà phê, không đáp. Bà Ba nói tiếp :
- Nhưng mày chuộc cái gì ? Tao nuôi con Hồng Điệp thương yêu chăm sóc hơn con đẻ, mắc mớ gì mày phải chuộc ? Mà mày nuôi nó nổi không ? Thôi mày trả tiền ly cà phê rồi về đi, còn con cá hô tao sẽ xẻ thịt bán trả tiền lại cho mày.
Chú Sáu Dương chèo ghe ra về còn bà Ba xẻ thịt con cá hô bán lấy tiền rồi dẫn đào Hồng Điệp qua chợ mua sắm cho đủ thứ đồ đạc, rồi mấy hôm sau lại dẫn qua đó nữa không biết làm gì.
Chú Sáu Dương nằm khòeo ở nhà gác tréo chân nói với tôi :
- Thằng nhỏ mày góp ý tao coi, tao phải làm sao đây?
Tôi nói :
- Tốt nhứt chú cứ bắt cá hô thật nhiều bán lấy tiền cất một cái nhà thật lớn rồi rước chị Hồng Điệp về đây ở.
Chú thở dài :
- Như vậy nên chăng ?
- Nên lắm - Tôi đáp - Hay chú muốn để chị Hồng Điệp rửa chén hoài ngoài quán bà Ba ?
- Rửa chén thì tao không muốn rồi, nhưng về đây ở thì...Thôi chuyện đó tính sau, giờ mày nghĩ dùm tao coi mấy hôm rày bà chủ quán dẫn Hồng Điệp qua chợ làm gì vậy ?
- Có thể bà ấy giới thiệu chị Hồng Điệp với mấy gánh hát.
- Có thể như vậy chăng ?
- Có thể lắm.
- Vậy thì được. Hồng Điệp cần phải lo sự nghiệp, còn tao thì lo bắt cá hô, như vậy cũng hợp tình lắm.
Quả nhiên sau đó bà chủ quán chạy chọt thế nào Hồng Điệp được vào một gánh hát bên chợ, gánh hát nhỏ thôi và đào Hồng Điệp cũng chỉ đóng vai phụ nhưng như vậy cũng là điều mừng rồi. Còn hơn rửa chén ngoài quán. Chú Sáu Dương nghe vậy thì vui lắm. Tôi lúc đó đã qua học bên chợ và chú dặn tôi thường xuyên theo dõi báo cho chú biết tin tức đào Hồng Điệp : cô ta đang diễn tuồng gì, sắm vai nào, bận quần áo son phấn ra sao. Và rồi tối đến tôi nghe tiếng chú hát vang trên sông, thường là lời hát của một vai diễn nữ nên tôi đoán đó là lời hát trong vai diễn của đào Hồng Điệp :
Chàng ơi, phận thiếp đành bạc mệnh
Chốn loan phòng gãy gánh đường tơ
Suối lệ ngập tràn nát cánh hoa rơi
Ơi lang quân ơi, lang quân ơi thiếp xin đành lỡ hẹn.
Lại có một hôm chú hát nguyên cả một tuồng khi đóng vai này khi đóng vai kia, và khi đóng vai một người chinh phụ giọng chú ngân dài hơn hết thảy.
Chờ ai, chờ ai vắng bóng
Tiếng trống xa đưa là chiếu triệu chồng ta
Chốn giang biên người có biết có hay chăng là...
Một hôm tôi về báo cho chú một tin :
- Chị Hồng Điệp được đóng vai chánh rồi, có hình treo ngoài cửa rạp.
Chú trố mắt nhìn tôi :
- Hình như thế nào ?
- Không đẹp. Là do bị nước mưa làm lem. Nhưng coi cũng giống lắm.
- Nhưng đóng với kép nào ?
- Không biết. Người ta chỉ vẽ hình quảng cáo thôi mà.
Chú Sáu Dương trầm ngâm suy nghĩ. Hôm đó chú bắt được một con cá hô rất lớn. Con cá hô đang giương mắt nhìn chú. Chú cũng nhìn lại con cá hô. Rồi chú nói :
- Được rồi, để tao qua đó coi như thế nào.
Chú không đi một mình mà đem con cá hô theo. Theo lệ thường cá hô bắt được người ta xẻ thịt bán ngay tại chỗ. Chú Sáu Dương cũng làm như vậy. Nhưng chú lại chọn đúng ngay cửa rạp hát, dưới tấm hình của đào Hồng Điệp để xẻ thịt con cá hô rao bán. Chú gõ lanh canh con dao cất tiếng chào mời người đi qua đường, ban đầu mời mua thịt cá hô, sau tới mời mua vé xem hát. Rồi chú hát ứng khẩu tại chỗ một bài hát lời lẽ có nói tới chuyện canh chua cá hô với chuyện một công nương nào đó vì bị phụ tình mà phải quyên sinh, hồn phiêu diêu nơi chín suối.

Rồi chú ra về lòng vui khấp khởi, chú rủ tôi tới nhà ăn cơm và bắt tôi thức khuya để nói chuyện :
Mày không biết đào Hồng Điệp đóng tuồng hay như thế nào đâu. Do đẹp người đẹp nết nên đào Hồng Điệp đóng rất giỏi trong cái vai công nương quyền quý cùng vai người yêu của hoàng tử cũng như vai cô Tấm cô Cám, các người hầu trong cung, bà mệnh phụ cùng cô gái quê, các người vợ không bao giờ cưới...
- Vậy là đóng được hết thảy hả ? - Tôi hỏi.
- Đóng được hết - Chú đáp - Chỉ sợ soạn giả không kịp viết tuồng thôi. Tao nhớ lần Hồng Điệp đóng vai người thiếu phụ Nam Xương, Hồng Điệp ngồi bên khung cửi vừa dệt vải vừa cất tiếng khóc, cô ta cứ khóc hoài khóc hoài khiến tao đang đóng vai không khóc cũng mủi lòng khóc theo.
Tôi ngờ rằng chú Sáu Dương có sự lầm lẫn nào đó nhưng tôi không mấy rành về chuyện tuồng tích nên không biết như thế nào, vả chăng gánh hát đã rã rồi chú đi đánh bắt cá hô nên chuyện đó cũng không còn quan trọng gì. Không biết sau lần bán thịt cá hô của chú Sáu Dương gánh hát của đào Hồng Điệp có bán được thêm vé không nhưng thấy chú Sáu Dương hào hứng lắm, càng ngày chú càng "phát huy chiến quả" bắt được cá hô chú đều đem ra chợ bán cũng xẻ thịt ngay trước cửa rạp hát, dưới hình đào Hồng Điệp, cũng hát những bài hát lời lẽ lẫn lộn lung tung giữa chuyện yêu đương với chuyện các món ăn nấu bằng thịt cá hô, riết rồi dân thị xã đều quen mặt chú, tuy rằng không ai biết chú là kép hát ngày xưa, tên Sáu Dương cũng không ai biết, người ta chỉ gọi chú là "Ông cá hô".
Tôi lớn lên và cuộc sống bắt đầu có những bận rộn, vướng mắc riêng, chú Sáu Dương lại già đi nên quan hệ chúng tôi cũng thưa thớt dần. Một hôm chú cho người gọi tôi lại nói, giọng buồn buồn :
- Nhỏ à nghe tao nói điều này...
Tôi nói :
- Cháu lớn rồi chú à, cháu đã học trung học rồi.
- Cũng không lớn hơn ai đâu - Chú nói - Mày nghĩ dùm tao chuyện này coi, mày học hành để làm chi, mày thấy coi chẳng lẽ tao đi bắt cá hô hoài hay sao ? Chẳng lẽ con người tao như vầy không làm được chuyện gì nở mặt nở mày được hay sao ?
Chú nói và trố mắt nhìn tôi khiến tôi cũng mủi lòng.
- ừ vậy ta bàn đi.
- Phải, ta bàn đi - Chú nói - Nhưng mày ngồi ngay ngắn lại cái đã, học sinh trung học không có kiểu ngồi như vậy.
Dạo đó tỉnh tôi có lệ tổ chức đua ghe hàng năm, vào mùa nước lên, do các quan chức ở tỉnh bày ra nhưng các vị chỉ tham dự cho lấy lệ, sau đó rồi cuộc vui là của dân chúng với nhau. Khúc sông được chọn làm lộ trình đua là khúc sông chú Sáu Dương thường thả tới lui để câu cá hô, có lẽ do vậy nên chú nghĩ mình là người hiểu nó, có thể chiến thắng nó. Chú tìm đến một đội đua xin tham gia, làm chân giữ lái, và khi được nhận vào rồi chú không màng gì tới chuyện lưới cá hô nữa mà suốt ngày cùng đám thanh niên trong xóm tập tành, gõ phèng la hò hét inh ỏi.