Dạo này Ngoan và Vũ bỏ cả họp hành. Sức trai tơ, gặp gái nạ dòng thật thỏa nguyện.
Ông bà lang Hạnh giận anh con nuôi ngày càng trở nên say quyền lực, làm nhiều điều thất đức, nên lạnh nhạt với cả con dâu. Chuyện Ngoan phải lòng trai đã lọt tai Xuẩn, mà ông bà thì mù tịt.
Một tối mưa phùn, có bóng người rình chỗ đầu nhà Xuẩn. Khi hàng rào găng khẽ rung lên, khuôn cửa bếp nuốt gọn một người to lớn, nó mới lặng lẽ bỏ đi.
Mờ sáng hôm sau, Xuẩn từ trụ sở đột ngột trở về nhà. Ngoan đang chải đầu, dáng bơ phờ, giật mình thấy Xuẩn đứng ngay cửa. Đôi mắt sắc lạnh nhìn Ngoan như lột trần người vợ hư hỏng, Xuẩn gằn giọng:
- Cô với thằng Vũ ngủ với nhau mấy lần rồi?
- Dạ, em lạy mình ... em xin mình ...
- Đêm qua là đêm thứ bao nhiêu?
Ngoan sụp xuống, Xuẩn lại bảo:
- Trong lúc tôi đang ra sức đánh đổ kẻ thù giai cấp, thì vợ một cán bộ cốn cán lại đổ đốn thế. Mà với ai chứ? Một thằng hèn mọn, mảnh khố không lành.
- Mình ơi ...
- Câm! Ơn đền, oán trả. Cô muốn êm thấm, chỉ có một cách.
- Vâng ... em cắn rau cắn cỏ lạy mình tha thứ.
Xuẩn rút trong cặp ra một con dao cau. Ngoan chợn mắt bật lùi lại. Xuẩn đặt con dao xuống mặt phản, lấy tiếp một cái túi vải nhựa bằng hai bàn tay. Giọng Xuẩn khô khốc:
- Đêm nay cô gọi nó sang, lừa cho nó ngủ thật say, cắt ... của nó bỏ vào cái túi này cho tôi.
Ngoan lết tới. Hai tay cô run rẩy ôm chân Xuẩn cuống quýt và thảm bại:
- Ôi, em lạy mình, em van mình, đừng ... em sợ lắm ...
- Hoặc ngày mai tôi có thứ tôi cần ... hoặc gian phu dâm phụ đeo mo vào mặt đi bêu quanh tổng, rồi tôi rắt về trả cho bố mẹ cô!
Ngoan trắng bệch, run như dẽ, càng ôm thít đôi chân Xuẩn. Một cú thốc gối làm cô bật ngửa ra.

Trời đã bềnh bệch nhưng mặt đất nhập nhọa tối, sương sớm như nhát chổi khổng lồ của người thợ quét vôi đưa trên mảnh sân đất nhẫy rêu. Lão Cam xẩm sủi tựa bóng ma. Lão bò, rồi quỳ, thư thoảng lão lại cong gập người lại, miệng hức hức như tắc thở.
Mấy phút trước, Vũ con trai lão trần truống lê về nhà. Mắt nó trợn chạc, lưỡi co lại. Hai tay nó bấu cứng nơi ha bộù lòm máu. Lão nhìn vào đấy, chỉ thấy một hố chống hoác, nhầy nhụa những mẩu gân trắng hêu hếu. Vậy mà lạ sao lão không ngất, không cảm thấy run như lúc này.
Vài tuần nay rồi, lão biết con trai lão phải lòng người đàn bà vợ ông đội Xuẩn. Lão đã đe nẹt, mắng chửi, nhưng nó như bị ma ám.
Mặt Vũ đã đổ như sáp, đôi mắt phủ một màng nước đờ đẫn. Lão xốc con lên, khí lạnh chuyền sang tay lão. Vậy mà lúc ấy lão chỉ bàng hoàng nghĩ đến ông Xuẩn. Cái người bấy lâu nay đã trở thành nỗi kinh hoàng, không chỉ những người lớn ở Tổng Cao Phong. "Nín đi, không có ông đội đến kia! Ông Xuẩn mà biết thì mày chết! ..." Người ta dọa cả trẻ con bằng những câu như thế.
Bây giờ nỗi sợ ông Xuẩn choán hết tâm trí lão Cam. Nó đánh bạt cả nỗi xót con của lão. ì ạch vần được thằng con đã chết trong cái thế của kẻ chết trôi lên cái chõng tre, lão cam đưa mắt ra sân. Lão giật thót mình, rồi cứ thế lão lụi cụi bò ngược trở lại phía nhà Xuẩn. Chiếc khăn rửa mặt rung rúc mầu cháo lòng ướt sũng máu. Mà cái dây máu vẫn còn dài. Lão vội lột mảnh áo trên người, lại gập mặt xuống sát đất. Lão lau đi lau lại cái vết nhục nhã. Lão muốn phi tang chuyện lòng thòng tai tiếng của con trai. Mãi đến lúc đầu lão chạm phải cái ống quần thõng thượt của Vũ trên cành rào găng, lão mới rú lên.
Bộ quần áo còn âm ấm vừa bị vứt trả lại!
Lão Cam ôm bộ quần áo vào nhà. Vất vả lắm lão mới lồng được hai ống quần vào chân Vũ. Rồi lại một mình, lão vần, đẩy, xoay cái hậu sự ra giữa nhà. Cái hậu sự dành cho lão, nay phải dùng cho thằng con. Lão vơ quáo vơ quào mạng nhện và những hạt thóc còn sót trong đó. Tay lão bết máu, cổ lão ngẹn tắc, mà lão không dám nghỉ.
Nỗi sợ, nỗi nhục khiến lão Cam trở nên mạnh mẽ. Lão niệm con bằng mảnh dù hoa, đắp lên người nó thêm cái chăn chiên. Rồi lão chốt đinh bốn mép quan tài. Lão không gá mộng. Lão không muốn ai biết được nguyên nhân cái chết của con.
Tất cả mọi việc đã xong xuôi. Lão mới chạy ra vườn phạt ngang thân một cây chuối con, tiện lấy một khúc. Lão lật bật châm bẩy nén nhang cắm vào đấy, để lên mặt ván thiên. Lúc ấy lão mới hộc to lên. Như người không xương, lão nửa quỳ, nửa vịn vào quan tài con mà khóc.
Tiếng khóc thê thiết vào lúc tờ mờ sáng gây nên nỗi kinh hoàng cho hàng xóm:
- ối Vũ ơi ... ới con ơi ... Nỡ nào con vội bỏ thầy con đi...i...i. ối con ơi! Lá vàng còn ở trên cây, lá xanh đã rụng... thảm thương con ời ời...
Chân chạy rình rịch. Người làng đổ đến mỗi lúc một đông. Bây giờ lão Cam gào to hơn , nhưng rõ hơn. Mọi người bàng hoàng khi biết Vũ chết vì bị ngộ gió. Gió độc làm anh chết bất đắc kỳ tử khi anh đi đái đêm!
Bên này hàng rào găng. Ngoan run rẩy như kẻ hèn nhát chờ phút hành quyết, đến lúc nghe lão Cam nói đối về cái chết của Vũ, Ngoan mới thấy nỗi đau tê tái chồi lên, chồi lên quật chị lăn lộn trên cái giường đẫm máu và nước mắt.

Sau cái chết của Vũ, Ngoan trở nên lầm lì. Chị lạnh lùng với tất cả mọi người. Xuẩn cũng về dự đám tang Vũ. Xong việc, anh ta nhận cái túi và con dao đem lên ủy ban. Dân làng tuy cám cảnh ông lão Cam, nhưng bao việc lớn cuốn hút tâm trí họ. Có lẽ người đớn đau nhất trong vụ ám hại này, ngoài lão Cam, là ông bà lang Hạnh và bố mẹ chị Ngoan. Cái kim để trong bị, lâu ngày cũng thò đầu ra, sự chết của Vũ chẳng giấu được ai.
Ông lang Hạnh lặng lẽ dựng một hàng rào chặn ngang khoảng đất giữa nhà ông với nhà anh con nuôi. Mỗi khi có ai hỏi, ông bà lãnh đạm bảo:" Thưa, nhà ông Xuẩn đi cổng bên". "Dạ, việc ấy bủ nên bẩm trực tiếp với ông đội". " Bà Thảo bỏ cả bán hàng xén, ông lang Hạnh vẫn cắt thuốc, nhưng rất ít khi thấy ông bà ra khỏi nhà. Chỉ có một bận dân làng nhìn thấy ông bà đi giữa ban ngày ban mặt. Đó là ngày ông Đồ Phán chết. Ông Phán chết cũng lạ. đang khoẻ mạnh , tinh anh mà ông đột ngột quy tiên. Người ta đồn ông uống thuốc phiện pha dấm thanh.

Ông bà lang Hạnh đem lễ đến phúng viếng người bạn đồng niên, hồi nhỏ cùng học một thày. Ông thướng tiền cho ban thợ kèn bảo khóc ông đồ theo lễ bạn học. Không một lời nhắc đến tình thông gia. Thế nghĩa là ông quyết dứt tình bố con với Xuẩn. Ông coi mình vô can với mọi tội ác mà anh con nuôi ngày ngày gây ra với dân làng. Vậy mà trong sâu thẳm tâm can, ông bà cứ bị dày vò vì cái việc làm phúc nhận nuôi Xuẩn, cho nó mang họ ông. ở đám tang ông đồ Phán, vừa trông thấy mặt vợ chồng Xuẩn, ông Hạnh cáo từ xin về. Lúc ở nhà, trừ hai đứa cháu, vợ chồng Xuẩn mà sang thăm, ông lại xua đuổi như xua chó.
Xuẩn như không hề lấy làm buồn. Cái máu nông dân nắm được quyền lực nhanh chóng nhiễm thói gia trưởng, độc đoán. Lại là người xảo quyệt, nhẫn tâm, Xuẩn hiện thân bạo chúa, nắm cái gậy chuyên chính. Việc hủ hóa và giết người của Ngoan, Xuẩn không hề nhắc đến, càng khiến Ngoan thấp thỏm, lo sợ. Cái án Xuẩn treo trên đầu vợ chưa biết sẽ sập xuống lúc nào.
Trước hôm làm tuần trăm ngày cụ đồ Phán, ba mẹ con Ngoan ngủ trên nhà mẹ đẻ để chuẩn bị cỗ bàn. Xuẩn bảo bận họp đến trưa mới về được.
Tuần cúng, ăn mười mâm. Khách khứa về cả mới thấy Xuẩn đủng đỉnh đến tế bố vợ. Xuẩn trịnh trọng đặt lên bàn thờ gói lễ bọc giấy đỏ và chai rượu, thẻ hương.
Xong thủ tục nghiêm cẩn của bề tôi con với cha mẹ; Xuẩn ngồi ăn cơm. Một mình anh ta một mâm. Chị Ngoan ngồi bên cạnh xới cơm tiếp rượu cho chồng. Xong bữa, Xuẩn đùa chơi với thằng Quỳ một chặp rồi xin phép bà đồ, dặn vợ trông nom nhà, anh ta đi họp huyện, tổng kết "công tác cải cách" vài hôm.
Đợi con cái thu xếp bát đũa xong, bà đồ Phán gói cho ba mẹ con xôi, thịt. Lại giục chị xem bố nó viếng ông cái gì, có phải bánh kẹo thì chia cho trẻ con ăn. Ngoan vui vẻ nhắc gói lễ xuống, bóc lượt giấy điều. Chị thấy lạ. bên trong một hộp gỗ mỏng sơn son. Nắp hộp bật mở, Ngoan rú lên miệng trào máu. Một cái hạ bộ người khô quắt queo lăn ra mặt phản.
Bà đồ trợn mắt, tay vịn mép phản. Bà từ từ khuỵu xuống mắt ngước lên bàn thờ chồng. Đám khói huơng bỗng đỏ lòm như máu. Máu liếm vào bài vị. Cả bàn thời như rùng rùng bốc cháy. Bà Phán hộc lên, lao ra cái giếng khơi đầu nhà.
Ngoan chồm dậy. Chị thấy thằng Quỳ đang chới với nơi mép phản. Ngoan ôm được nó. Bóng bà đồ vụt qua, Ngoan hiểu ra tất cả. Chị nhào theo. Bà Phán như bay trước mắt Ngoan, gần lắm gần lắm mà chị không với tới được.
- Mẹ ... mẹ ... mẹ ... e ...!
Ngoan vập vào thành giếng. Chị đờ đẫn cúi xuống. Mặt nước vẫn còn xao động. Bong bóng vồng lên vồng lên từng đợt. Miệng Ngoan lại trào máu, máu chảy xối trên mặt thằng Quỳ. Một tiếng á...á... nối nhau khuếch tán theo tang giếng bay lên.
Chập choạng chiều hôm đó, cả làng Phung lặng lẽ nối thành cái đuôi xám xịt theo sau ba chiếc quan tài bò về bãi tha ma. Gió bấc vi vu châm vào da thịt đoàn người như tăng thêm sự thê lương. Đám tang tập thể không kèn trống, cờ phướn trong chập chiều nắng quái kinh dị ấy diễn ra vồi vội như ma đuổi.
Ngày hôm sau, người liên lạc của ủy ban lên huyện báo tin. Xuẩn về cùng một tổ du kích. Du kích gác vòng ngoài. Xuẩn lững thững một mình vào trong căn nhà hoang. Một lát sau, Xuẩn trở ra, trên tay có gói giấy. Xuẩn đến bên thành giếng, đứng im lìm rồi thong thả nhặt từng thứ trong gói giấy thả xuống. Con dao cau lưỡi thâm xì một vệt. Chiếc hộp. Và cuối cùng một vật quắt queo tựa miếng măng khô... không ai nhận thấy cái nhếch mép rất nhanh của Xuẩn.
Xong việc, Xuẩn co chân đạp mạnh thành giếng. Từng tảng đá ong lăn ùm xuống nước.

Sau ngày Đội cải cách ruộng đất ở tổng Cao Phong rút về huyện, mọi chuyện vẫn diễn ra bình thường. Chỉ có hai sự kiện nhỏ xảy ra ở làng Phung.
Cái Lụa sau đám tang bà, mẹ và em trai, người làng gặp nó cứ tha thẩn ngoài bãi tha ma. Nó bốc cơm trứng ở mả để ăn. Ông bà lang Hạnh đem nó về để nuôi, lại ra sức chạy chữa, nó khói bệnh dở, nhưng da dẻ nó bắt đấu sần sùi như da cóc, trông rất sợ.
Việc thú hai là Trần Văn Xuẩn chết. Một cái chết kỳ lạ, giống như nhiều điều kỳ lạ, quái gở diễn ra ở làng Phung. Một đêm mưa rét, Xuẩn bị chói vào gốc gạo, cách trụ sở uỷ ban một con ngòi. Bụng bị phanh. Hạ bộ bị cắt. Một sợi dây ròng từ trên cành gạo xuống treo lơ lửng trước mặt Xuẩn, cái hạ bộ của chính anh ta đầu dương vật nhét vào miệng.
Không ai hiểu thủ phạm vụ hành quyết ghê gớm này. Huyện cử người về điều tra nhưng không kết quả. Có tin đồn con cháu bọn địa chủ, trốn sang vùng Tề dạo cải cách, trở về trả thù.

Sau ngày an táng ông tôi, cả nhà thơ thẩn. Tôi cố giấu nỗi đau buồn bằng việc đào bới trong cuốn gia phả cái điều mà ông tôi vật vã, đau đớn trước phút lìa trần, cái điều mà ông tin tưởng gửi gắm nơi tôi, đứa cháu đích tôn của dòng họ. Tôi đã tìm thấy! Một trang kỳ lạ không giống bất kỳ trang nào cả về văn phong, nét chữ và mực viết. Thứ mực bờn bợt nhọ nhọ trông ghê ghê như bồ hóng trộn vôi. Thần chữ sắc lạnh, cứng cỏi. Trang về đứa con nuôi:
"Trần Văn Xuẩn (con nuôi làm phúc) chi thứ hai, đời thứ mười". Gia phả viết ngày Bính Tuất, ngày sát chủ, năm... trên đầu trang có bài thơ sáu câu bằng chữ Hán, dịch nôm na rằng:
Dân là gốc, gốc nở cành sinh ngọn
Nước là nguồn cho bể rộng sông sâu
Người ta nguồn, gốc từ đâu?
Có tổ tiên trước rồi sau có mình!
Ác nhân ác giả vô ảnh vô hình
Nhân bồi nhân nở, sinh sự sự sinh
Vĩnh Phú - Hà Nội
Tháng 3 - 1990