Bọn đàn em háo chuyện của Điệp vỗ tay ngửa nghiêng cười. Tám Ria xô ghế đứng dậy đến bên quầy, hất hàm bảo Điệp tính tiền. Trong khi móc túi lấy tiền, anh ta dán mắt lên khoảng ngực căng mẩy của nàng. Điệp vòng tay bực dọc. Tám Ria lảng mắt đếm qua mấy tờ bạc đưa cho nàng và hỏi nhỏ: "Bọn ăn trầm dạo này hết hỗn láo với bà chưa? Bà thích ông Huy thì phải tu đi". Điệp chưa kịp trả miếng thì anh ta đã phới khỏi quán. Bất giác nàng đánh mắt về nơi Huy vẫn hay ngồi. Đã lâu không thấy Huy, bất chợt nhớ tới Châu tim nàng thót lại. Có lẽ Châu đã nói với Huy về quá khứ của nàng?

Bộ đồ đen của người đàn bà bay ngược về phía sau, nổi rõ thân hình đầy đặn cân đối. Mái tóc bềnh bồng cũng đang bị gió tốc lên. Ngực ưỡn về trước trông nàng như một thân cây đầy sức trẻ trên đồi. Dưới chân nàng, cả một vùng bời bời cỏ gai sầm mặt trong mầu nâu úa. Gió cuốn nàng trong cánh tay cuồng nhiệt, chực mang nàng ném vào khoảng không phía sau, có lẽ dưới điệp trùng những tán xanh rêu chất ngất là vực thẳm. Gió vừa tới tấp rót lên nàng sức mạnh phóng khoáng, vừa giận dỗi vì không sao nhấc nổi nàng khỏi đỉnh đồi hoang dại. Từ tư thế đến trang phục nàng toát ra vẻ khát khao kỳ bí. Dường như nàng khôn nguôi ngóng đợi điều gì. Những mảng mầu u uẩn liên tiếp chồng lên nhau khiến Châu càng lúc càng bị nỗi buồn ngạo nghễ của người đàn bà trong tranh hút chặt. Chị buột miệng:
- Vô vọng quá!
Huy đứng đằng sau chị một quãng, hỏi rụt rè:
- Châu cảm thấy như vậy sao?
- Anh quen Điệp đã lâu chưa?
- Chưa lâu. Châu nói hôm trước cô ấy tránh mặt, liệu có nhầm không?
Châu chau mày nghĩ ngợi rồi quả quyết:
- Nhầm thế nào được, đó là vợ Ninh. - Chị lấy quyển sổ trong xách, lật tìm một cách sốt ruột, rồi đẩy về phía Huy một tấm ảnh: - Anh nhìn xem. Người này với người ấy là mấy người?
Tấm ảnh chụp một đôi trai gái trẻ măng, người con gái là Điệp. Châu nghiêng đầu cười đắc thắng, nhưng vẻ mặt lạc thần của Huy làm chị khựng lại:
- Anh sao vậy?
- à không, không sao! Ninh là anh chàng trong ảnh này à?
Vâng, Ninh là bạn tôi. Cha mẹ nối nhau qua đời, nhà không đủ ăn, Ninh phải bỏ học. Ninh lấy Điệp cũng là phận mồ côi ghép lại thành đôi, chẳng cưới xin gì. Bọn lớp tôi hồi ấy cả một lũ mới ra trường, mon men vào đời, cầm đồng lương tập sự trên tay chưa hết ngỡ ngàng. Thương bạn lắm mà không có cách gì giúp Ninh.
Ninh đi kinh tế mới, không canh tác được, bèn xoay đổi nghề đốt than. Một bận về quê, Ninh mang cho tôi mấy viên cuội đủ mầu với vài chùm dâu, quả cám. Tôi khen: "Của rừng ngon quá!" Ninh bảo: "Ăn của rừng rưng rưng nước mắt". Tôi không biết Ninh khổ đến đâu, chỉ thấy Ninh phong trần hẳn đi, tóc dựng tua tủa như tóc nhà sư mới dưỡng, áo hai ba mảnh vá. Thấy tôi nhìn lâu, Ninh ngượng, cứ cười cười thiệt tội. Tôi nâng niu quả cám, Ninh bảo: "Tay Châu cầm quả cám đẹp quá! Tay tụi tôi nứt nẻ hết trơn". Tôi vô tư nói: "Đàn ông cần gì tay đẹp, chỉ để lộ vẻ yếu đuối". Ninh bảo: "Không. Là tôi nói cả đàn bà nữa, Điệp khổ không kém tôi đâu. Bữa nọ tôi bệnh, Điệp thay tôi đi rừng, gặp phải hơi cây sơn, lở hết mình mẩy". Tôi ái ngại: "Hay Ninh đưa Điệp về chữa bệnh, ở nhà tôi đây này". Ninh cười: "Không được, Châu khác, tụi này khác. Tụi này chịu khổ quen rồi". Tôi lúi húi gói mấy tấm áo gửi cho Điệp. Ninh không cầm. Tôi làm mặt giận Ninh mới ngập ngừng nói: "Châu cho Điệp... đồ đen được không. Đồ này thì đẹp nhưng ăn mặc khác người ta khó coi lắm". Tôi lục khắp mới có một bộ đồ mầu tối. Lúc tiễn Ninh ra cửa, tôi hỏi: "Bao giờ về nữa?". Ninh nói: "Xa xôi tốn kém quá, mà đồng bạc kiếm được chảy máu con mắt, Châu à". Tôi chưa biết lấy lời gì an ủi Ninh thì Ninh đã phẩy tay: "Thôi đừng nghĩ ngợi như bà cụ non nữa. Chừng nào hóa hổ tôi về dọa Châu xanh mặt một bữa". Tôi nhớ mãi gương mặt gắng gỏi của Ninh lúc ấy. Bạn tôi đã ra dáng một người đàn ông vật lộn với cuộc mưu sinh. Vài năm sau Điệp một mình hớt hải xuống tìm tôi. Tôi linh cảm bạn tôi gặp chuyện chẳng lành. Quả thật, lại một lần nữa ông trời bắt Điệp thành người bơ vơ. Ninh chết trong một trận cháy rừng. Kể lại chuyện, Điệp bấu vào tay tôi khóc điếng. Bàn tay Điệp đầy vết nứt nẻ làm tôi đau xót nhớ những lời Ninh nói khi đưa cám rừng, cuội suối cho tôi. Sao bạn tôi gan góc giỏi giang mà chết tức tưởi thế, không tìm được xác...
- Không tìm được xác? - Huy chồm tới, rồi lại chăm chú nhìn gương mặt người con trai trong ảnh - Vậy thì đúng rồi! Ninh còn sống. Châu còn nhớ vụ phun-rô mà tôi đã kể không? Lần ấy đấy. Tôi đã gặp Ninh ở chỗ YBriêng. Người cậu ta đầy sẹo bỏng, sẹo lan tận mặt. Phải rồi, sau đó tôi có nghe họ nói láng máng về một vụ cháy rừng. Chính YBriêng đã cứu sống Ninh và bắt cậu ta ở lại luôn.
Châu không tin ở tai mình. Nhưng vẻ mặt xúc động của Huy cho chị biết Huy không nói chơi. Nỗi bàng hoàng nơi chị mau chóng biến thành hốt hoảng:
- Lẽ nào Ninh cũng cướp bóc, bắn giết, cũng gây tội ác như chúng sao?
- Không hẳn vậy. Theo tôi biết thì YBriêng đặc biệt quyến luyến Ninh và cậu ấy đã dùng ảnh hưởng của mình với ông ta để kiềm chế bọn háo sát. Chính Ninh đã thuyết phục YBriêng chấp nhận lời thỉnh cầu của tôi, thả những người bị bắt.
- Sao Ninh không trốn?
- Khó lắm! Ninh không muốn phụ YBriêng, có lẽ, phần vì chịu ơn cứu tử của ông ta, phần khác mặc cảm thương tật, lầm lỗi làm cậu ta không dám tin mình có lối về.
- Tội tình cho Điệp! Tay lái buôn gỗ gần nhà vờ vịt thương Điệp cô quả, túng bấn, đem cho Điệp khi túm gạo mớ củi, khi tấm vải thỏi son. Chiếm đoạt Điệp rồi, hắn ngầm bán Điệp cho bọn lái gỗ từng đêm. Đêm nào không có mối thì đến lượt hắn. Tôi van: "Thôi, đừng kể nữa. Nhục quá! Sao em chịu như vậy?". Điệp run rẩy: "Chị ơi, em đã phục rượu rồi trói hắn lại, xẻo cái của nợ của hắn quẳng cho chó. Thế nào hắn cũng tìm em trả thù". Tôi nói: "Hắn không thể biết em ở chỗ chị. Có biết hắn cũng không dám mò tới. Em đừng sợ!". Thế nhưng Điệp vẫn bỏ đi. Trời ơi, còn Ninh thì Điệp đâu có lăn lóc khổ sở như vậy.

Hai người im lặng giờ lâu. Trời ngột ngạt, dường như sắp nứt ra. Và trời nứt ra thật. Sau một tiếng sấm ù tai, mưa sầm sập đổ. Hơi đất dậy lên nồng nàn. Châu tưởng như nghe rõ tiếng thở khó nhọc vừa trườn qua hai lá phổi không còn nguyên vẹn của người lính cựu. Huy ôm ngực, đăm đăm nhìn cơn thác trắng đang che mờ cả rặng núi phía tây thành phố. "Thảo nào... Điệp có bao giờ bình yên đâu. Giờ đây tôi mới hiểu nàng luôn cố tỏ ra mạnh mẽ, bất cần chẳng qua để che giấu nỗi bất an thường trực. Nàng đã cố chống chọi để tồn tại một cách bất trắc. Nàng trót đi ngược gió, muốn xoay lại không khéo còn bị đẩy sấp mặt. Trớ trêu là tôi lại gặp Điệp dưới một quán rừng, trên mảnh đất mà từng hạt bụi từng ngọn gió đều âm vang về Miên, cả hình bóng nàng cũng âm vang về Miên không dứt. Qua nàng, tôi như thấy lại Miên trên con đường rừng im ắng, tóc nàng nâu mắt huyền, sôi nổi nồng nhiệt. Khoảnh khắc Miên nhào đến đỡ bom cho tôi, tóc Miên xõa đầy cổ đầy vai tôi. Những món tóc thiêng luôn trở về vấn vít trong mơ, khiến tôi như đứng đi trên lửa, nằm ngồi trên than. Vẽ Điệp, tôi những muốn choàng quanh nàng sự bình yên mà không sao làm nổi. Tôi không có đủ một tình yêu lớn lao để mang nàng trở lại khoảng bình lặng mà nàng đã mất. Ai sẽ là người làm được điều đó cho nàng?" - Huy nghĩ miên man, mặc những hạt mưa bên ngoài cửa sổ liêu xiêu rơi vào mặt. Châu xót xa cảm thấy Huy đang dối diện với một cái gì đó thật nặng nề. Hai cánh tay anh chống thẳng trên thành cửa sổ khiến đôi vai rộng nhô lên, đơn độc đến nao lòng. Đã lâu lắm rồi, kể từ khi quen Huy, kể từ khi được anh xem là bạn, có thái độ rất nguội lạnh đối với phụ nữ. Thế mà gần đây, mỗi đợt từ rừng về biển, anh hay nói về một cô chủ quán. Châu luôn lấy làm lạ vì anh có thái độ khác thường nào đó giữa những anh kỹ sư lâm sinh táo tợn, những gã xế trải đời, những tay địu trầm bạt mạng. Đôi khi, Huy còn thuật lại những pha đối đáp đáo để giữa nàng và cánh đàn ông với nụ cười hóm hỉnh bao dung. Châu âm thầm quan sát những biến đổi nơi Huy. Có lần Huy day dứt nói với chị về cái chết của Miên, bên một ly rượu và một nhành trinh nữ hoa tím nằm giữa lòng chiếc đĩa sứ mầu bạch ngọc. Anh luôn tự bắt tội mình vì đã sống bằng sự che chở hy sinh của một người con gái dẫn đường. Lần khác Huy hỏi: "Châu có tin về sự tái sinh không?", chị chỉ cười, và họ bỏ qua chuyện ấy như bỏ qua những điều vẩn vơ. Lần khác nữa Huy lại hỏi: "Mình có thể trả nợ cho một người bằng cách cứu vớt một người khác không Châu? ý tôi muốn nói là họ chẳng liên quan gì với nhau? Châu cũng không trả lời, làm sao có thể trả lời cho một câu hỏi lẩn thẩn như vậy. Thế là trôi qua. Cho đến khi đi với Huy lên miền rừng, nhẫn nại ngắm Huy thẫn thờ bên mộ Miên suốt cả buổi chiều, rồi tình cờ bắt gặp cái nhìn khắc khoải của Huy dõi về phía cô chủ quán mà nhác trông Châu nhận ra ngay là Điệp, thì chị lơ mơ hiểu. Hiểu mà không tin, không muốn tin. Cùng với việc phát hiện tình cảm đặc biệt của Huy dành cho Điệp, Châu chợt nhận ra rằng đối với Huy, trong lòng mình còn có một tình cảm khác, một thứ tình muộn màng mà sâu đậm, thấm đượm cả hồn vía, lay động cả tâm can.
Đột ngột, Huy lên tiếng:
- Châu nói xem, nếu Ninh trở về, Điệp có dám tiếp nhận Ninh không? Họ có thể...?
- Trông anh kìa! Hệt như người mộng du. Mà anh chẳng vừa nói Ninh không nhìn ra đường về đấy sao? Muộn quá rồi còn gì?
- Tôi thấy ở Ninh vẫn còn nguyên vẹn căn cốt của người lương thiện. Cả YBriêng cũng chưa mất hẳn điều đó. Chưa mất lương tri. Châu hiểu không, đấy mới là điều quan trọng.
Huy chậm rãi pha mầu. Và trong khi Châu còn chưa kịp nắm bắt những điều anh nói, Huy nâng chiếc cọ đã nhúng mầu, thận trọng chạm vào góc bên trái phía dưới bức tranh. Một chấm mờ hiện lên cuối tầm mong ngóng của người thiếu phụ áo đen. Không phải một chấm mờ, hình như một bóng người, xa xôi như ký ức, gần gụi như ký ức. Thoa nét cọ run run, một vệt nâu vàng như đất mới rưng rưng rẽ lật đám cỏ gai sẫm úa dọc sườn đồi. Một con đường nhọc nhằn nhưng tươi sáng hiện dần lên giữa hai con người trong tranh.
Người tài xế có bộ ria kẽm cho xe chạy chậm lại. Từ radio, một giọng nam khúc chiết đang tường thuật:
"... một ổ phun-rô ở vùng rừng nam Tây Nguyên đã ra đầu thú tại Công an Đác Lắc. Trong số đó có tên cầm đầu khét tiếng YBriêng - người Êđê, và phụ tá của hắn là tên Ngô Văn Ninh - người Kinh".
"Cách đây một tuần, bộ đội biên phòng 303 đã tổ chức một mũi truy quét sâu vào vùng này. Cộng tác tích cực với các chiến sĩ có YBlăn, con trai của YBriêng và họa sĩ Hà Huy. Giữa lúc YBlăn gọi cha ra hàng thì bị một tên phun-rô ngoan cố nhắm bắn. Họa sĩ Hà Huy lấy thân mình che đạn cho cậu và anh đã hy sinh. YBriêng khóc trước nhà chức trách khi nói rằng chính cái chết của Hà Huy đã khiến hắn thấy rõ tội lỗi và quyết định đầu thú.
Họa sĩ Hà Huy nguyên là bộ đội thời chống Mỹ...".
Người tài xế ria kẽm tắt radio, đỗ xe giữa chặng đường vắng vẻ. Anh với lấy bó nhang trên táp-lô, mở cửa nhảy xuống, bước như mê vào vệ đường. Nơi đó có những hàng cây bất động trong đêm, những hàng cây mỗi ngày vẫn chào anh bằng ánh mắt xanh thẳm xôn xao của lá. Bây giờ, chúng như hiểu nỗi tang tóc của lòng anh: Chúng đứng nghiêm trang cả một hàng dài, cây nào cũng mặc áo trắng. Anh lẩy bẩy bật lửa đốt nhang, lẩy bẩy cắm cả bó nhang đỏ rực xuống đất, thì thầm: "Ông Huy ơi, tôi hay tin giữa đường giữa sá. Ông khôn thiêng thì chứng cho!". Anh úp mặt vào một thân cây. Hàng cây phăng phắc chợt bời bời khua động.
Vĩ thanh
Một ngày cuối xuân gió ấm, ông Tám Ria dẫn một trong hai đứa con song sinh đi dự lễ dựng bia lên mộ phần họa sĩ Hà Huy. Đứa đi theo ông là thằng anh. Thằng em không đi vì lỡ hẹn pic-nic với tụi bạn cùng lớp. Ông giận, tát nó một cái chúi mũi rồi hầm hầm ra xe. Hai cha con ghé qua trường Đại học đón cô giáo Châu và tấm bia đá gra-nít. Dọc đường khi đã nguôi nguôi cơn giận, ông nhắc một vài kỷ niệm ông có được với Hà Huy. Kỷ niệm trong ông thì ít ỏi, nhưng như chữ khắc trên đá kia vậy, có đem ngâm nước biển cũng không thể phai mờ. Cô giáo Châu đáp lại ông bằng nụ cười xa vắng.
Từ xa, ông thấy lố nhố ba bóng người bên mộ. "Chà, trái đất tròn thiệt!". - Ba Lự ôm vai ông, ông ta đã bỏ nghề đi trầm. Điệp nháy mắt chào Tám Ria, nhưng người đàn ông bên cạnh nàng thì không nhận ra ông. Tám Ria không quên anh ta được, đấy là "tên phun-rô" người Kinh năm nào sát cánh YBriêng. Trông anh ta không già đi bao nhiêu, dù mái tóc lấm tấm muối tiêu. Anh ta và cô giáo Châu nhìn nhau lặng lẽ, cái nhìn của những người đã nếm tận hạt của nỗi buồn.
Ninh tự tay rót rượu đặt trước bia mộ. Mọi người lần lượt làm lễ. Tới lượt mình, Điệp khóc. Tám Ria liếc về phía Điệp, rồi nhắm mắt khấn thầm: "Ông Huy ơi! Tôi muốn nói với ông một lời tri ân cho đàng hoàng mà hồi đó gặp ông thì không nói được. Ông cứ cười cười như hiểu tất cả, không chịu bắt chuyện, cứ lặng lẽ uống rượu, lặng lẽ nhìn cô ấy. Tôi tưởng rốt cuộc thì ông cũng là người trần, biết si mê, biết tìm cái đẹp bị lăn lóc, rửa cho hết bụi bặm rồi giữ cho mình... Tôi cứ nghĩ sông biển có đáy thì người cũng có đáy. Chết tiệt, tôi hiểu ông theo kiểu phàm phu của tôi, xin ông tha thứ. Bữa nay tôi dẫn cả cháu nó lên. Cha con tôi đội ơn ông, ghi tâm khắc cốt". Ông kéo con trai tới bên, nói nhỏ: "Lạy bác đi, con!".
Chàng trai chắp tay khấn: "Thưa bác, cháu là con ông Tám Ria. Cháu và em trai cháu được cha mẹ sinh ra trên đời là nhờ ơn bác". Rồi cậu sụp lạy, lạy thay cả phần đứa em trai vắng mặt.
Đang tiết thanh minh. Người ta bảo, tiết thanh minh, những ngọn gió thanh thản về trời.
Chú thích:
0 Địu: chỉ người đi trầm. Địu phia là người đứng đầu một nhóm đi trầm, rất có quyền uy với đồng bọn.